Бэс ыйын 18 күнүгэр Ил Түмэн ахсыс уочараттаах пленарнай мунньаҕар 61 пууннаах улахан бэбиэскэни көрдүлэр. Ол иһигэр биир сүрүн боппуруос быһыытынан, Арктика эргимтэтин олохтоохторун тырааныспар нолуогуттан босхолуур сокуону бигэргэттилэр.
edersaas.ru
Маннык чэпчэтиинэн туһанарга биирдиилээн дьон Арктика улуустарыгар пропискалаах буолуохтаахтар, тырааныспар диэн өйдөбүлгэ катер, буран, мотуордаах оҥочо, массыына, көтөр аал барыта киирэр. Бу этиини аан бастаан Ил Дархан Айсен Николаев СӨ муниципальнай тэриллиилэрин сүбэтин VIII сийиэһигэр быйыл кулун тутар 30 күнүгэр этэн турардаах.
Дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Арассыыйа Арктическай туонатын кэҥэтэргэ Саха сирин 8 улууһун хотугу эргимтэҕэ холбуурга өрөспүүбүлүкэ туруорсуутун өйөөбүтэ. Онон 13 улуус (Абый, Аллайыаха, Анаабыр, Булуҥ, Үөһээ Халыма, Үөһээ Дьааҥы, Эдьигээн, Муома, Аллараа Халыма, Өлөөн, Орто Халыма, Усуйаана, Эбээн Бытантай) бары Арктическай туона статуһун ылбыттара. Барыллаан ааҕыынан, ити улуустарга 67 674 киһи олорор, кинилэртэн 60% — тыа сирин олохтоохторо.
Эрэгийиэн нолуогун бэлиитикэтигэр уларыйыы киирэн, 2018 сылтан 13 арктическай улуус олохтоохторун тырааныспар нолуогуттан босхолуохтара. Маннык дьаһал уһук хоту дьону олохсутарга табыгастаах усулуобуйаны тэрийэр туһуттан оҥоһулунна. «Арассыыйа Арктикатын 2035 сылга диэри инники сайдыытын тосхоллорун» бу сыл бүтүөр диэри ылыныахтаахтар. Оччотугар хотугу эргимтэҕэ бырамыысыланнас сайдан, тырааныспар сырыыта тупсан, хамнастаах үлэ миэстэтэ тэриллиэхтээх, дьиэ-уот тутуута барыахтаах.
«Арктика олохтоохторугар оҥоһуллар тырааныспар нолуогун чэпчэтиитин харчытыгар таһаардахха, 29,8 мөлүйүөн солкуобай. Ону таһынан, ити нолуокка 24 мөлүйүөн солкуобай мунньуллубут иэс сотуллуоҕа. Ол эрэн, Арассыыйаҕа уонна Саха сиригэр дьон тэҥ бырааптааҕын тутуһан, 2016 сылга диэри төлөммөтөх 365 мөлүйүөн солкуобай тырааныспар нолуогун сотон, өрөспүүбүлүкэ олохтоохторугар барыларыгар «нолуок амнистиятын» оҥорор туһунан этии киирдэ. Тустаах чэпчэтиинэн туһанарга нолуок уорганнарыгар сайабылыанньа суруйар ирдэммэт. Ону таһынан, Арктическай оройуоннар бары нэһилиэктэрэ муниципальнай тэриллии таһымыгар сир уонна хамсаабат баайы-дуолу бас билии нолуогуттан олохтоохтору босхолуур туһунан быһаарыныы ылыммыттара. Ол суумата 4 мөлүйүөн 300 тыһыынча солкуобай. Онон өрөспүүбүлүкэ хоту улуустарыгар урут хаһан да оҥоһуллубатах улахан чэпчэтии, судаарыстыбаннай көмө баар буолуоҕа», —диэн эттэ СӨ экэниэмикэтин миниистирэ Майя Данилова.
1990 сылга диэри ССРС-ка оҥоһуллубут биир массыыналаах, эбэтэр матасыыкыллаах, мотороллердаах дьоҥҥо хаһаайыныттан тустаах сайабылыанньата суох тырааныспар нолуогар чэпчэтии оҥоһуллуоҕа. Бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор үгүс кырдьаҕастар докумуон оҥортороллорун ыарырҕаталлар, онон эргэ тиэхиньикэ нолуога бэйэтэ сотуллан хаалыаҕа.
Өрөспүүбүлүкэ норуодунай дьокутааттара, маннык сокуон киирдэҕинэ, үгүс дьон тырааныспардарын хоту аймахтарыгар, доҕотторугар суруттаран, нолуок төлүүртэн куотунуохтарын сөбүн туһунан эттилэр. Онуоха СӨ экэниэмикэтин миниистирэ Майя Данилова тырааныспар нолуогуттан босхолонорго Арктика оройуонугар массыыналаах киһиттэн булгуччу прописка ирдэнэрин эттэ. Холобур, анараа пропискаламмыт киһи олорор сиригэр оҕотун уһуйааҥҥа, оскуолаҕа суруттарар, поликлиникаҕа көрдөрөр кыаҕыттан матар, онон нолуок чэпчэтиитинэн туһанаары, хоту «көһөөччү» элбиирэ күүтүллүбэт.
Күн бүгүн өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо тырааныспар нолуогар төлүүр харчыларын суумата сылга 560 мөлүйүөн солкуобай, онтон 29,8 мөлүйүөн — Арктика оройуоннарын өлүүтэ. Арктическай улуустар сир нолуогар 1,6 мөлүйүөн солкуобайы, хамсаабат баайы-дуолу бас билиигэ 2,7 мөлүйүөн солкуобайы төлүүр этилэр. Онон саҥа сокуон күүһүн ылан, өрөспүүбүлүкэ арктическай туоната сылга 34 мөлүйүөн солкуобай нолуоктан босхолонуоҕа.
Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ». edersaas.ru