Миниистир Елена Волковалыын аһаҕас кэпсэтии

Бөлөххө киир:

Социальнай эйгэ, мэлдьи да буоларын курдук, дьон олоҕун араас кыһалҕатын күннэтэ бы­һаарар, нэһилиэнньэ олоҕо туруктаах буоларын ­хааччыйар. Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэри ­өйөөһүн, алын дохуоттаах араҥаҕа, бэтэрээннэргэ, соҕотохсуйбут аҕам саастаах итиэннэ доруобуйаларын туругунан хааччахтаах дьоҥҥо көмө араас көрүҥэ, хамнас, үлэ харыстабылын боппу­руостара – бу барыта СӨ Үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэ көрүүтүгэр киирэллэр. Үлэ-хамнас хаамыытыгар, уоп­сас­тыбаҕа үөскүүр ты­­ҥаан турар боппуруостарга министиэ­ристибэ туох-ханнык көрүүлээҕин бүгүн биһиги миниистир Елена Волковалыын сэһэргэстибит.

edersaas.ru

ОҔОЛООХ ЫАЛГА ӨЙӨБҮЛЛЭР

Елена Александровна, бастатан туран, быйылгы сыллааҕы үлэҕит «Демография» национальнай бырайыак чэрчитинэн оҕолоох дьиэ кэргэттэри өйөөһүн туһунан кэпсэтиэххэ. Бу хайысхаҕа сонун көрүүлэр, саҥа дьаһаллар киирэннэр, сэргэхсийии тахсыбытын бары да билэ-көрө сылдьабыт.

— 2019 сылтан бүтүн дойду үрдүнэн «Демография» национальнай бырайыак чэрчитинэн эрэги­йиэннээҕи бырайыактар олоххо киириилэрэ саҕаламмыта. Уопсайа 5 бырайыак баарыттан, биһиги ми­нистиэристибэбит быһаччы эппиэтинэһигэр 2 бырайыак үлэлиир. Ол – оҕолонор дьиэ кэргэттэри өйүүр миэрэлэр уонна аҕам саастаах дьон олоҕун хаачыстыбатын тупсарарга туһуламмыт бырайыак.
Бырайыактары үлэлэтэр сүрүн сорукпут – оҕо төрөөһүнүн элбэтии, дьон «доруобай сааһын» уһатыы. «Доруобай саас» диэн тугу этэллэрий диир эбит буоллахха, Аан дойдутааҕы доруобуйа харыстабылын тэрилтэтэ (ВОЗ) быһаарарынан, киһи клиническэй ыарыыта суох олорор сааһа 67 сааска тэҥнэһиэхтээх. Билиҥҥитэ бу саас аан дойду үрдүнэн 63-кэ тэҥнэһэр.
Оҕолонор дьиэ кэргэттэргэ, кырдьык, быйыл өйөбүл улаатта. Холобур:

— 2019 сыл тохсунньу 1 күнүн кэннэ үһүс оҕолорун төрөппүт ыалга ый аайы 16 906 солкуобай суумалаах төлөбүр оҥоһуллар;
— 2019 сыл тохсунньу 1 күнүн кэннэ бастакы оҕолорун төрөппүт ыалга 33 812 солкуобай кээмэйдээх биир кэмнээх төлөбүр көрүлүннэ;
— 2019 сыл тохсунньу 1 күнүн кэннэ иккис оҕоломмут (эбэтэр иитэ ылбыт) ыалга 135 907,8 солкуобай суумалаах эрэгийиэннээҕи Ийэ хапытаала төлөнөр;
— 2019 сыл тохсунньу 1 күнүн кэннэ иккис оҕоломмут ыалга чэпчэтиилээх ипотека олохтонно, кинилэр 5% ипотеканан олорор усулуобуйаларын тупсарар кыахтаннылар;
— Дьиэ кэргэҥҥэ үһүс оҕо төрөөбүт буоллаҕына, 450 тыһыынча солкуобайы ипотекаларын төлүүргэ ылар кыахтаннылар.

Бу өрөспүүбүлүкэбитигэр уруккуттан олоххо киирбит миэрэлэргэ эбии көрүллүбүт саҥа дьаһаллары ааттаатым.

СУДААРЫСТЫБА ААДЫРЫСТААХ КӨМӨТӨ

Социальнай өйөбүл сис­тиэмэтигэр “судаарыстыба аадырыстаах көмөтө” диэн өйдөбүл киирбитэ хаһыс да сыла буолла. Урут бары тэҥ кэриэтэ кээмэйдээх судаарыстыба көмөтүн – араас төлөбүрдэри ыла олорбут буоллахтарына, ботуччу соҕус көмө дьиҥ наадыйар уонна үлэлиир, сайдар соруктаах дьоҥҥо оҥоһуллар буолан турар. Дьоҥҥо-сэргэҕэ “социальнай хантараак” диэн аатынан биллибит көмөҕө быйыл эмиэ уларыйыылар киириэхтээхтэрин туһунан истэбит.

— Социальнай хантараакка олоҕурбут судаарыстыба аадырыс­таах көмөтө биһиги өрөспүүбүлүкүбэтигэр оҥоһуллар буолбута 9 сыл буолла. Бу кэм устата судаарыстыба көмөтүнэн 5000-тан тахса дьиэ кэргэн туһанна.
Судаарыстыбаны кытта социальнай хантараак түһэрсибит ыаллар, бастатан туран, дьарыктаах буолан, дохуот аахсан, олох ыарахан балаһыанньатыттан тахсаллар.
Иккиһинэн, судаарыстыба иннигэр эбээһинэс ылыналлар, көмө харчыларын отчуоттууллар, онон эппиэтинэстэрэ үрдүүр. Итиэннэ кинилэргэ улуустааҕы социальнай харалта управлениеларын исписэлиистэрэ быһаччы көмөлөһөн, бу дьон кыһалҕаларын кытта соҕотоҕун хаалбаттар, хаһан баҕарар сүбэ-ама ылар кыахтаахтар. Бу барыта эбиллэн, социальнай хантараак, кырдьык, нэһилиэнньэҕэ көдьүүстээҕэ көһүннэ.
Быйыл судаарыстыба бу өйөбүлүгэр бүддьүөттэн 255 мөлү­йүөн солкуобай көрүллэн турар. Барыллаан ааҕарбытынан, сыл бүтүөр диэри 1 300 киһиэхэ көмө оҥоһуллуохтаах. Итиэннэ кэлэр да сылларга өрөспүүбүлүкэ манна аныыр харчытын кээмэйэ бу сууматтан түһүө суоҕа.
Оттон саҥа киирбит көрүҥ туһунан этэр буоллахха, социальнай хантараак нөҥүө сүрүн суолталаах мал-сал уонна ас-үөл бэриллэр буолла. Бу олох ыарахан балаһыанньатыгар түбэспит дьоҥҥо эрдэттэн да баар көмө этэ, сайабылыанньаҕа олоҕуран оҥоһуллара. Ону уларытан, дьон эппиэтинэһин күүһүрдэн, маннык көрүҥҥэ көһөрөргө быһаарынныбыт. Ону ааһан, маннык көмөнү ылааччылары социальнай управлениелар исписэлиистэрэ хонтуруолга ылан, кинилэр уустук балаһыанньаттан тахсалларыгар көмөнү оҥоруохтара – ыалы көрө-истэ сылдьан, туох кыһалҕалаахтарын билэн, бу дьон дьарыктаах буоларыгар, наада буоллаҕына медицинскэй, социальнай көмөнү оҥорорго күүс-көмө буо­луохтаахтар. Сыалбыт-сорукпут — салгыы бэйэлэрэ дьарыктаах, до­­хуоттаах буолан, атахтарыгар туралларын ситиһии.
Ону сэргэ, алын дохуоттаах дьоҥҥо биир дьоһуннаах көмөнөн олорор дьиэлэргэ гааһы киллэрэргэ уонна кииннэммит сылытар ситими тардарга көмө көрүллэрэ буолла. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр 2009 сылтан саҕалаан, судаарыстыба бу социальнай өйөбүлүнэн 15 тыһыынча кэриҥэ ыал туһанан кэллэ.

“АҔАМ СААСТААХ ДЬОН” ДИЭН ӨЙДӨБҮЛ УЛАРЫЙДА

«Демография» национальнай бырайыак эрэгийиэннээҕи быра­йыагын чэрчитинэн, аҕам саастаах дьону социальнай хааччыйыыны саҥа таһымҥа таһаарыы, кинилэр олохторун хаачыстыбатын тупсарыы үлэтэ эмиэ саҥа тыыннанна.

“Аҕа саастаах көлүөнэ» быра­йыак чэрчитинэн, биһиги аҕам саастаах дьону дьиэҕэ уонна анал социальнай тэрилтэлэргэ көрүү-харайыы, онуоха социальнай хааччы­йыы тэрилтэлэрин сөптөөх таһымҥа таһаарыы итиэннэ гериатрия ха­­йысхатынан аҕам саастаах дьоҥҥо көмө оҥорууну күүһүрдүү үлэлэрин ыытабыт. Дьокуускай куоракка уонна кэккэ улуустарга гериатрия кэбиниэттэрэ арыллан үлэлииллэр, аҕам саастаах дьон доруобуйатын туругун көрөр эбии скрининг систиэмэтин олоххо киллэрдибит, онно анаан мобильнай биригээдэлэр баар буоллулар. Билиҥҥитэ өрөспүүбүлүкэҕэ эбии 14 мобильнай биригээдэ тэриллэн үлэлээтэ, быйыл улуустарга 14 саҥа массыына тириэрдилиннэ.
Билигин олохпут тэтимэ уларыйан, “аҕам саастаах дьон” диэн өйдөбүл эмиэ биллэ уларыйан турар. Аҕам саастаах дьоммут дьиэ түөрт истиэнэтин манаабакка, олоххо интэриэстээх, олус сэргэх, саҥаны би­лиэн-көрүөн, айыан-тутуон баҕа­лаах буоллулар. Социальнай сулууспа хаһан баҕарар олох саҥа сүүрээннэригэр, уопсастыба настарыанньатыгар сөп түбэһэн иһэрэ ирдэнэр. Онон, биһиги дьоммут маннык баҕа санааларын, көҕүлээһиннэрин учуоттаан, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн “Үһүс көлүөнэ оскуолалара” арыллан үлэлииллэрин өйүүбүт, онно интэриэстээхпит. Билигин маннык ос­­куолалар 9 улууска уонна Дьокуускай куоракка таһаарыы­лаахтык үлэлии-хамсыы олороллор. Итини сэргэ, улуустарга, нэһилиэктэргэ аҕам саастаах дьон мустан, араас интэриэстэринэн айар түмсүүлэри тэринэллэрин биһиги олус сэргиибит, кыах баарынан өйүүргэ бэлэммит.

СОҔОТОХСУЙУУ ТУМНУБАТ…

Ол да буоллар, соҕотохсу­йуу, кырдьар сааска соҕотох хаалыы кыһалҕата син биир баар дьыала. Бу хайысхаҕа үлэ хайдах ыытылларый?
— Кырдьар сааска соҕотох хаалыы кыһалҕата, хомойуох иһин, син биир баар уонна уопсастыба биир сытыы кыһалҕатын быһыытынан, судаарыстыба өттүттэн быһаарыыны эрэйэр. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн кырдьаҕастар уонна инбэлииттэр 15 интэринээт-дьиэлэрэ үлэлиир. Арай, кэлиҥҥи сылларга бу дьиэлэрбитигэр уочарат суох буолла. Бу уруккута биир улахан кыһалҕаны биһиги судаарыстыба чааһынай тэрилтэлэри кытта үлэлэһиитин түмүгэр бы­­һааран олоробут. Билигин аҕам саастаах уонна инбэлиит дьону көрөр 12 пансионат үлэлиир, манна барыта 215 киһи олорор.
Иккиһинэн, соҕотох кырдьаҕастары ыалга олордуу, нууччалыы эттэххэ, приемнай дьиэ кэргэни тэрийии уопута биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр үтүө түмүктэрдээх буолла. Бу норуоппут менталитетын биир үтүө өрүтүн кытта ситимнээх буолуон сөп диэн бы­­һаарабыт – урут-уруккуттан саха ыала хас да көлүөнэ буолан олороро, аҕам саастаах киһи дьиэ кэргэҥҥэ мындыр сүбэһит, тирэх буолан, убаастабылга сылдьара. Билигин Амма, Бүлүү, Кэбээйи, Мэҥэ Хаҥалас, Өлүөхүмэ, Сунтаар, Таатта, Чурапчы, Эбээн-Бытантай улуустарыгар уонна Дьокуускайга уопсайа 194 аҕам саастаах киһи маннык дьиэ кэргэттэргэ олорор. Биир кырдьаҕаһы көрөргө судаа­рыстыбаттан ыйга 20 098 солкуобай кээмэйдээх төлөбүр олохтонор.

УОПСАСТЫБАННАЙ ТЭРИЛЛИИЛЭР – СҮРҮН КӨМӨЛӨҺӨӨЧЧҮЛЭРБИТ

Үлэҕитигэр уопсастыбаннай тэриллиилэр төһө көмөлөһөллөр?

— Бу олус наадалаах ыйытыы. Уопсастыбаннай тэриллиилэр – биһиги сүрүн көмөлөһөөччүлэрбит. Бэтэрээннэр уонна инбэлииттэр уопсастыбалара да буоллун, дьахталлар түмсүүлэрэ, кырдьаҕастар кулууптара, биир дойдулаахтар түмсүүлэрэ – бары уопсастыбаҕа көмөнү аҕалларбыт, дьон олоҕун чэпчэттэрбит диэн тэриллэн, дууһаларын баҕатынан үлэлии сылдьар дьон буолан, кинилэр киллэрэр этиилэрэ, сүбэлэрэ оруннаах. Биһиги ону сыаналыыбыт уонна бииргэ үлэлииргэ куруук бэлэммит, ааммыт мэлдьи аһаҕас. Холобур, дьахталлар түмсүүлэрин сойууһа, ийэлэр түмсүүлэрэ «Демография» быра­йыагы олоххо киллэриигэ көмөлөһөр баҕалаахтарын биллэрэн тураллар. Биһиги ону үөрэ-көтө ылынан, үлэбитин саҕалаатыбыт. «Харысхал», «Үһүс көлүөнэ оскуолата» курдук тэриллиилэри кытта кыттыгас бырайыактарбыт ситиһиилээхтик үлэлии тураллар.

ЛОП КУРДУК БИИР СЫЛ ААҺАР

Елена Александровна, үлэ уонна социальнай сайдыы ми­­ниистиринэн ананан үлэҕин саҕалаабытыҥ соторутааҕыта лоп курдук биир сыла буолла. Биллэн турар, маннык түбүктээх үлэҕэ биир сыл биир хонук курдук элэс гынан ааспыт буолуохтаах. Билигин эргийэн көрдөххө, ханнык сүрүн түмүктэри бэлиэтиэҥ этэй?

— Кырдьык, биир сыл үлэ үөһүгэр, үгүс дьону кытта көрсүһүүгэ, сороҕор мөккүөрдээх мунньахтарга ааспыт эбит. Хамаандабыт үлэтэ араас хайысханан аттарыллар буолан, элбэхтэн биири эрэ чорботор соччото суох буолуо. Ол да буоллар, холобур, ааспыт сылга өрөспүүбүлүкэҕэ хамнас алын кээмэйэ үрдээбитин уонна бу бэрээдэк кытаанахтык тутуһулларыгар хонтуруол олохтоммутун этиэххэ сөп. Өрөспүүбүлүкэҕэ бүддьүөт эйгэтин үлэһиттэригэр барыларыгар хамнас алын кээмэйиттэн намыһах хамнас суох буоларын ситиһэргэ үлэни күүскэ ыыттыбыт. Ону ааһан, биирдиилээн тэрилтэлэргэ эмиэ хонтуруол олохтонно. 2018 сыл тохсунньутуттан бу сокуон кэһиллибэтин хонтуруоллуур штаб тэриллэн, нэ­­диэлэ аайы отчуот хомуйа, хас биирдии киирэр иһитиннэриини быһаарса олордубут. Ол түмүгэр билигин бу хайысхаҕа бэрээдэк олохтонно диэн этиэхпитин сөп.
Өрөспүүбүлүкэ салалтатын түбүктээх үлэтин түмүгэр, 2018 сылга дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин 2012 сыл ыам ыйынааҕы Ыйааҕар этиллибит хамнаһы үрдэтиини ситистибит. «Дорожнай картаҕа» киирсибит 12 анал араҥаҕа хамнас былаан быһыытынан үрдээтэ. Ол туһугар өрөспүүбүлүкэ салалтата бүтүннүү түмсэн, сөптөөх бы­­лааны ылынан, үлэбит түмүктээх буолла. 2012 сылы кытта тэҥнээтэххэ, хамнас төлөбүрүн пуондата 40 миллиард солкуобайынан үрдээтэ.
Ону сэргэ, быйыл Ил Дархан өйөбүлүнэн, 5 уонна онтон элбэх оҕолоох ыаллар олорор усулуобу­йаларын тупсарарга көрүллэр субсидияҕа үп кээмэйэ улаатан, 113 ыал маннык көмөнү ылар кыахтаныаҕа. Судаарыстыба бу көмөтүн кээмэйэ ортотунан 2,5 мөлүйүөнтэн 3 мөлүйүөҥҥэ тиийэ буолар. Онон, бу — элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ биир дьоһуннаах көмө.
Билигин дойду бүтүннүүтэ Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 75 сыллаах үбүлүө­йүн бэлиэтииргэ бэлэмнэнэр. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр бу бэлиэ даатаҕа бэлэмнэниигэ сүрүн эппиэттээх уорганынан биһиги министиэ­ристибэбит буолар. Онон, бэтэрээннэрбитин чиэстээн, баар кыһалҕаларын төһө кыалларынан быһааран, убаастабылбытын, махталбытын биллэрэн, үөрдэ-көтүтэ бу бэлиэ күнү көрсөргө бары сырабытын ууран үлэлии-хамсыы сылдьабыт.

Социальнай сулууспаҕа өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 4000 кэриҥэ киһи үлэлии-хамсыы сылдьар, министиэристибэҕэ 100-тэн тахса социальнай тэрилтэ, управлениелар киирсэллэр. Халыҥ хамаанда, киэҥ хабаан­наах үлэ?

— Социальнай эйгэ бэйэтэ ураты тыыннаах. Манна үлэлиир дьон бэ­­йэ-бэйэлэригэр майгыннаһар буолаллар, ол эбэтэр дьоҥҥо көмөлөһөр баҕалаах, аһаҕас дууһалаах дьон үлэлиир ураты эйгэтэ. Онон, үлэбит бары таһымыгар хамаанда тыына баар диэн быһаччы этиэхпин сөп – бары биир сыалы-соругу быһаара сылдьар дьон буоллахпыт.
Биллэн турар, улуустарга баар үлэһиттэрбитин кытары, төһө кыалларынан, сибээспитин тутан олоробут. Нэдиэлэ аайы тэрилтэлэр сала­йааччыларын кытары видеоселектор нөҥүө суһал боппуруостарбытын быһаарсабыт, кэллиэгийэлэрбитигэр көрсөн, үлэбит хайысхаларын дьүүллэһэбит. Ону таһынан, исписэлиистэргэ аналлаах үөрэтэр сэминээрдэри ыытан, саҥа ирдэбиллэри, уларыйыылары, сонун технологиялары кэпсиир-билиһиннэрэр үлэҕэ эмиэ улахан болҕомтону уурабыт. Тус бэйэм салайааччы быһыытынан үлэһит билиитин хаҥатынарыгар, идэтин таһымын үрдэтэригэр интэриэстээхпин, онно болҕомтону уурабын.
Елена Александровна, би­­риэмэҕин анаан ыйытыыларбытыгар хоруйдаабыккар махтанабын. Салгыы ситиһиилээх үлэни баҕарабын!

Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ», edersaas.ru сайт

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0