Быйылгы Ыччат ыһыаҕа бэс ыйын 30 — от ыйын 2 күннэригэр, Мирнэй куораттан 10-тан тахса биэрэстэ тэйиччи сытар, 2011 сыллаахха Олоҥхо ыһыаҕа ыытыллыбыт Чуоналыыр диэн сиргэ буолла.
edersaas.ru
Үс күн устата өрөспүүбүлүкэбит араас муннугуттан мустубут 33 хамаанда үс бөлөххө арахсан уонча көрүҥҥэ күөн көрүстэ. Киин оройуоннар, хоту оройуоннар уонна уопсастыбаннай түмсүүлэр түһүлгэҕэ ох курдук оҥостон кэлбиттэр. Быйыл урукку сыллар курдук сүрүн бириис быһыытынан икки УАЗ массыына турда (биирин Ыччат министиэристибэтэ, иккиһин улуус дьаһалтата уйуннулар). Ол туһунан Мирнэй оройуонун ыччатын кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алексей Болотин өссө саас маннык диэн этэн турардаах: «Дьокуускай куораттан Мирнэйгэ диэри тыһыынчаттан тахса биэрэстэ. Онуоха диэри уонна төттөрү массыынаны сүүрдэн илтэхпитинэ, саҥа тиэхиньикэ аатыттан ааһар. Ол иһин, массыына атыылаһар сэртипикээт туттарыахпыт. Атын куонкурустарга эмиэ сыаналаах бириистэр туруоруллуохтара. Ыһыах ыытыллар сирэ киэҥэ суох буолан, тэрээһиннэр аҕыйах хаамыылаах сиргэ барыахтара. Ыһыах сүрүн тиэмэтэ — норуоттар доҕордоһуулара”.
Ыччат ыһыаҕын үөрүүлээх аһыллыыта, үгэс быһыытынан, улуустар уонна уопсастыбаннай холбоһуктар парааттарынан саҕаланна. Улуустар хаһааҥҥытааҕар даҕаны оҥостон кэлбиттэрэ харахха тута быраҕыллар. Хас биирдии хамаанда таҥаһын-сабын, киэргэлин, үҥкүүтүн-битиитин бэлэмнэммитэ көрүөххэ олус кэрэ. Долгутуулаах кэрэ-бэлиэ бырааһынньык Орто дойду айыллыытын көрдөрүүттэн саҕаланна. Үөрүүлээх чаас кэнниттэн хамаандалар түһүмэхтэринэн илин-кэлин түсүһэргэ бэлэмнэнэ тарҕастылар.
Афанасий Владимиров, Ыччат дьыалаларын уонна дьиэ кэргэн бэлиитикэтин миниистирэ:
— Биһиги Мирнэйгэ, промышленнай куоракка кэлэн, ыччаты мунньубуппут мээнэҕэ буолбатах. Манна ыччат көрсөр, доҕордоһор, саҥа, сонун сири көрөр, сайын кэлбитин уруйдуур. Манна хас биирдии ыччат дойдутун сайыннарар санаалаах кытта кэлэр. Нерюнгри, Булуҥ, Өймөкөөн курдук ыраах улуустартан хамаанда тэринэн кэлбиттэрэ хайҕаллаах. Онон ыһыахпытын бары бииргэ олус үчүгэйдик тэрийдибит.
Михаил Гуляев, СӨ бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы:
— Ыччат ыһыаҕа үрдүк таһымнаахтык ыытыллар буолла. Маныаха бу далааһыннаах тэрээһин ыччаты, норуоту түмэр. Онон ыытыллара саамай сөп. Эбиитин хапсаҕай уонна мас тардыһыытын күрэхтэһиитэ тэриллэрэ суолталаах дии саныыбын.
Ыһыахха Ил Дархан ыалдьыттаата
Ыччаты сайыҥҥы бырааһынньыгынан эҕэрдэлии Ил Дархан Егор Борисов ыалдьыттаата. Ил Дархан улуустар уонна холбоһуктар түһүлгэлэрин кэрийэн көрдө. Өлөөн, Мэҥэ Хаҥалас, Алдан, Ньурба ыччатын интэриэһиргиир ыйытыыларыгар хоруйдаата. Итиэннэ Ыччат ыһыаҕын туһунан санаатын үллэһиннэ:
— Ыччаты кытта көрсөн баран, олус тэрээһиннээх уонна ситиһиилээх ыһыах буолан эрэр диэн санааҕа кэллим. Өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыттан 33 хамаанда кэлэн күөн көрсөн, санааларын атастаһан бараллар. Эдэр дьон кыһалҕатыгар болҕомто уурар туһуттан өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн Ыччат сылын биллэрбиппит. Кырдьык, кинилэр билиммиттэринэн, бу туһугар элбэх үлэ барбыт. Ыччат ыһыахтаан күрэхтэһэр эрэ буолбатах, дойдуга тапталын үлэнэн көрдөрөр, ханнык да тэрээһинтэн туора турбакка көхтөөхтүк кыттар. Бу сыл эдэрдэри кытта элбэхтик алтыстым. Онно тыа сиригэр төннүөн баҕарар, нэһилиэккэ тардыһар ыччат элбэҕин бэлиэтээтим. Онуоха болҕомто ууруохха наада. Ыһыах Мирнэйгэ буолбута саамай сөп дии саныыбын. Промышленность сайдыытын ыһыахтыы кэлбит ыччат сөҕө көрбүтэ буолуо диэн эрэнэбин.
Бастыҥ эдэр уус – Петр Аргунов
Эдэрдэргэ тимир уустарын күрэхтэһиилэрэ былырыын уопсай ахсааҥҥа киирбэтэх буоллаҕына, быйыл биир саамай тыҥааһыннаах көрүҥнэртэн биирдэстэрэ буолла. Манна улуустартан, уопсайа, уон аҕыс сайаапка киирдэ.
Күрэхтэһиини СӨ Ыччат дьыалаларын уонна дьиэ кэргэн бэлиитикэтин министиэристибэтэ уонна Саха сирин уустарын сойууһа көмөлөөн тэрийдилэр. Күөн күрэс икки түһүмэҕинэн ыытылынна. Бастакынан “Дэгиттэр түһүмэх” буолла. Манна маастардар аҕалбыт саха быһахтарын тургутан көрдүлэр. Холобур, кумааҕыны, хаппыт тиит маһы, эриллибит боолдьоҕу уонна алтан тимири быстылар. Иккис түһүмэххэ “Уус-уран оҥоһуулаах сахалыы быһаҕы” көрдүлэр. Бу түһүмэххэ дьүүллүүр сүбэ эдэр уустар эрдэттэн оҥорон аҕалбыт быһахтарын моһуонун сыаналаатылар. Икки түһүмэх түмүгүнэн кыайыылаах аатын Нам улууһуттан Петр Аргунов ылла. Киниэхэ МР-155 саа ыларга сэртипикээти туттардылар. Иккис миэстэҕэ тахсыбыт Василий Уваровка (Сунтаар) быһах сытыылыыр чочуну бэлэхтээтилэр. Үһүс бочуоттаах миэстэҕэ Ньурба улууһун эдэр ууһа Евгений Иванов тигистэ. Кини уһанар тэриллэри ыларга сэртипикээтинэн наҕараадаланна. “Маннык улахан күрэхтэһиилэргэ хаһан даҕаны кытта илигим. Бу бастакы холонуум. Урут уһаныахпын наһаа баҕарар этим эрээри, ылсыбакка сылдьыбытым. Быйыл кулун тутартан ылата саҕалаабытым. Улахан түһүлгэ күрэһигэр кыттан баран, кыайыылаах тахсыбыппыттан наһаа соһуйдум, долгуйдум, үөрдүм. Онон уһанарга үөрэтэр-такайар, сүбэлиир-амалыыр учууталбар Леонид Прокопьевич Говоровка махталым муҥура суох. Инникитин маннык күрэстэргэ өссө да кыттыам дии саныыбын,” – диэн кыайыылаах Петр Аргунов үөрүүтүн үллэһиннэ.
Күүстээхтэр быһаарылыннылар
Ыччат ыһыаҕар «Урааҥхай Боотур» уонна «Эр Бэрдэ» многоборьеҕа күрэхтэһиилэр буоллулар. «Урааҥхай Боотурга» 75 киилэҕэ диэри ыйааһыннаах уолаттар илин-кэлин түһүстүлэр. Маныаха 31 бөҕөһү кэннигэр хаалларан, быйылгы “Дыгын оонньууларын” кыттыылааҕа Үөһээ Бүлүү боотура Алексей Иванов кыайыылаах таҕыста. Киниэхэ 150 тыһыынчалаах сэртипикээт туттарылынна.
Оттон күүстээхтэр күрэхтэһиилэрэ “Эр Бэрдэ” быйыл аан бастаан ыытылынна. Манна быыппастар быччыҥнаах 24 спортсмен «УАЗ» массыынаны соһон, арматураны токурутан, чуона таастары таһан күүстэрин тургутустулар. Түмүккэ, бастакы миэстэни былырыыҥҥы Дьааҥыга буолбут Олоҥхо ыһыаҕын боотурдарын оонньууларын кыайыылааҕа, Сунтаар ааттааҕа Рустам Ксенофонтов ылла.
Сунтаар кэрэтэ – Алена Ядреева
Ыччат ыһыаҕын саамай кэрэ кыыһынан Сунтаартан сылдьар Алена Ядреева буолла. Киниэхэ “Алмазная Краса – Күлүмнэс Куо” диэн ааты иҥэрэн, «Таас-Үрэх Нефтегазодобыча» хампаанньа туруорбут үрүҥ көмүс бастыҥатын кэтэртилэр. Икки күн устата 26 кыыс алта түһүмэҕинэн күөн көрүстэ. Алена үҥкүүһүт идэлээх, быйыл ХИФУ-ну бүтэрбит. 2014 сыллаахха Бүлүүгэ ыытыллыбыт Ыччат ыһыаҕын кырасаабыссаларын куонкуруһугар иккис миэстэни ылбыт. “Бу кыайыы миэхэ олус соһуччу буолла. Бииргэ күрэстэспит кыргыттарым бары бииртэн биир кэрэлэр, талааннаахтар. Манна кыттаары икки ый курдук бэлэмнэммитим, анаан-минээн таҥас тиктэрбитим. Бу аат-суол, бастатан туран, миэхэ эппиэтинэс уонна салгыы сайдарбар саҥа суол буолар”, — диэн Алена санаатын үллэһиннэ.
Фольклор көрүҥнэрэ бэйэтэ даҕаны спорт курдук тыҥааһыннаах күрэстэр буолан биэрдилэр. Куолас, тойук, тыл-өс хомоҕойо, хоһуйуу күүһэ бастыҥнары быһаарда. Аҕыс чаас устата буолбут күрэхтэһиигэ Сунтаар хамаандатын кыттааччыта Айсен Федоров бастакы миэстэни ылла. Оһуохайга Ньурба улууһуттан Прокопий Федоров бастаан үөрүүтэ үксээтэ. Хомоҕой хомус дьырылыыр тыаһын дьүрүһүтэн Амма улууһун кыттааччыта Эркин Алексеев хомуска бастаата.
Гитара доҕуһуолугар уйдаран
Бастакы күнү гитара доҕуһуолунан уйдаран күөл биэрэгэр олорон түмүктээтибит. Гитаранан доҕуһуоллатан ыллааһыҥҥа барыта 26 хамаанда кытынна. Куонкурустаһааччылар бэйэлэрэ айбыт уонна саха композитордарын ырыаларын ыллаатылар. Күрэхтэһии түмүгэр Мэҥэ Хаҥалас хамаандатын кыттааччыта Николай Куприянов бастакы миэстэни ылла уонна үөрүүтүн үллэһиннэ: “Ыччат ыһыаҕар бастакыбын кыттабын. Күрэхтэһиигэ хотоммун үөрдүм-көттүм. Бастыам диэн санаабат этим, ол эрээри, хамаандам эрдэттэн дьулуһан бэлэмнээбитэ, өйөөбүтэ көмөлөстө дии саныыбын”.
Дьүүллүүр сүбэ бэрэссэдээтэлэ, Ыччат миниистирин бастакы солбуйааччы Василина Лукина кыттааччылар бары олус күүстээх ырыаһыттарын, бэлэмнээхтэрин бэлиэтээтэ. Ону таһынан, инникитин Саха сирин ыччатын гимнэ буолуон сөптөөх ырыалары иһиттибит диэн санаатын эттэ.
Мэҥэлэр хайа үрдүгэр
Уопсай түмүккэ киин оройуоннарга Мэҥэ Хаҥалас улууһун хамаандата кыайда. Мэҥэлэр быйыл бэһистэрин кыайыы амтанын биллилэр. Кырдьык даҕаны, бу улуус хамаандата сылтан сыл биллэ күүһүрэн иһэр. Мэҥэ Хаҥалас улууһун баһылыгын солбуйааччы Владимир Птицын: “Улууспутугар Ыччат ыһыаҕын сыллата тэрийэбит, онон хамаандабыт хас биирдии кыттааччыта манна бэйэтин кыаҕын, көҕүн көрдөрөн эрэ баран улуус хамаандатыгар киирэн, өрөспүүбүлүкэтээҕи ыһыахха кытта кэлэр”, — диэтэ. Бу бөлөххө иккис – Сунтаар, үһүс Нам улуустарын хамаандалара буоллулар.
Хоту улуустарга Томполоох Өймөкөөн тиһэҕэр диэри илин-кэлин түсүһэ сылдьыбыттара. Онтон уопсай ахсааҥҥа очукуолара тэҥнэһэн хаалан, балаһыанньа быһыытынан, хаачыстыбаны көрдүлэр. Томпо улууһун хамаандата үгүс көрүҥҥэ инники миэстэлэри ылаттаабыт буолан, бастаан таҕыста. Онон иккис Өймөкөөн хамаанадата, үһүс Кэбээйи хамаандата буоллулар.
Уопсастыбаннай түмсүүлэргэ бастакы миэстэни үһүс төгүллээн ХИФУ устудьуоннарын идэлээх сойууһа ылла. Иккис миэстэни Ньурба улууһун Куочай нэһилиэгин ыччата – “Куочай ыччата” хамсааһына буолла. Кинилэр уопсастыбаннай түмсүү быһыытынан аан бастакы кыттыылара. Онуоха көрдөрүүлэрэ бэртээхэй. Оттон үһүс миэстэҕэ “Урааҥхай” спортивнай кулууп таҕыста.
Айтана АММОСОВА, Анастасия АЛЕКСЕЕВА, Сандал НИКАНОРОВ бэлэмнээтилэр.
Сандал Никаноров, Олег Кочубеев хаартыскаҕа түһэриилэрэ.
[vc_video link=» https://www.youtube.com/watch?v=m5EcFnx-sPc&feature=youtu.be » title=»Ыччат ыһыаҕа 2017″]