«Мөлүйүөннээх хайыһардаах» Цыпандиннар

Бөлөххө киир:

Мэҥэ Хаҥалас улууһун Төҥүлү нэһилиэгэр олорор түөрт оҕолоох Прасковья Петровна уонна Гаврил Васильевич Цыпандиннары улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ даҕаны билбэт киһи аҕыйаҕа буолуо.

edersaas.ru


200-чэ сыл анараа өттүгэр Цыпандин диэн араспаанньалаах киһиттэн үөскээбит уруу-аймах Мэҥэ Хаҥаласка эрэ тэнийбитин туһунан ыал аҕа баһылыга Гаврил Васильевич киэн тутта кэпсиир. Кинини, ол эбэтэр Цыпандиннар биир сыдьааннарын, билигин 70-с хаарыгар үктэммит Гаврил Васильевиһы көрбүт киһи кини спордунан дьарыктаммытын тута сэрэ­йэр. Цыпандиннар аҕа баһылыктара ол курдук тэтиэнэх көрүҥнээх, болуотунньуктуур идэтин 65 сааһыгар тохтоппут да буоллар, билигин да сүгэтин туппутунан сылдьар.

Гаврил Васильевич ийэлээх-аҕата спорка өрөспүүбүлүкэ бэтэрээннэрэ этилэр. Ганя уол төрөппүттэрин көрө сылдьан, оскуолаттан саҕалаан сүүрүүнэн уонна тустуунан дьарыктаммыта. Онтон ахсыс кылаастан хайыһарга чөмпүйүөннээн, оскуола сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирбитэ. Спорт араас көрүҥүнэн, ол иһигэр мас тардыһан, сыал ытан тэҥнээҕин булбатах чулуу спортсмен. Сүрүн ситиһиилэринэн 1974 с. Саха АССР норуоттарын кыһыҥҥы спартакиадатыгар биатлоҥҥа 20 км сүүрүүгэ бастаабыта, 2017 с. Үөһээ Бүлүүгэ Манчаары аатынан спартакиадаҕа ытыыга кыттан, бэтэрээннэргэ 4 миэстэ буолан, өрөспүүбүлүкэ спордун маастарын нуорматын толорбута буолаллар.

«Оҕолорум спорка ситиһиилэнэн, наҕараада ыллахтарына даҕаны наһаа хайҕаабат этибит, буолуохтааҕын курдук ылынарбыт. Коля хайыһардыыр эрдэҕинэ биир мөлүйүөн икки сүүс тыһыынча суумалаах хайыһар ылан биэрбиппит (харчы мөлүйүөнүнэн кэмнэнэр эрдэҕинэ). Ол саҥа хайыһарынан уон килэмиэтиргэ сыыйыллан олороро. Онон, спорт уонна бэрээдэк туһугар оҕолорбутугар тугу да кэрэйбэт этибит.

Оҕолорбут, сиэннэрбит куораттан тахса тураллар. Үгэс курдук, сайын окко, булка-алка күргүөмүнэн сылдьабыт. Итини аны сиэннэри эр киһилии иитии биир көрүҥэ дии саныыбын. Уопсайынан, спортсмен буоларга баҕа, сүрэх, дьулуур наада уонна үчүгэйдик аһыахтаах, күүскэ дьарыктаныахтаах. Онуоха сөптөөх усулуобуйа баар буолуохтаах»

— диэн Гаврил Васильевич спорт оҕону киһилии киһи гына иитэргэ улахан суолталааҕын тоһоҕолоон бэлиэтиир.

Олоххо эмиэ кыайыыны баҕараҕын

Николай, улахан уоллара:

«Спортсмен буолан үүнүү-сайдыы биһиги хааммытыгар баар быһыылаах. Бииргэ төрөөбүттэр бары спортсменнарбыт. Мин өссө төрүү иликпинэ аҕам хайыһарга өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөнэ буоллаҕа. Ыһыахха мас тардыһан мүһэ сүүйэрин өйдүүбүн»,

– диэн РФ уонна СӨ физическэй култуураҕа уонна спорка туйгуна Николай Цыпандин кэпсиир.

Николай тустуунан дьарыктанан көрбүт да, дууһата улаханнык сыппатах. Онон, бэйэтэ этэринии, аҕатын туйаҕын хатаран, хайыһардьыт буолбута. 4-11 кылаастарга наар хайыһарынан дьарыктаммыта.

Бииргэ хайыһардаабыт, ыаллыы олорор Сергей Скрябинныын иккиэн Москваҕа физическэй култуура судаарыстыбаннай академиятыгар туттарса баран, тута элбэх баалы ылан, иккиэн киирбиттэрэ. Николай кэлин судаарыстыбаннай сулууспа Уһук Илиҥҥи академиятыгар үөрэммитэ. Билигин өрөспүүбүлүкэтээҕи физическэй култуура уонна маассабай спорт управлениетын салайааччыта.

«Икки уол, биир кыыс оҕолоохпут. Оҕолорбут спордунан дьарыктаналлар, бэйэлэрин көрдөнөллөр. 2010 с. Дьокуускайга “Ийэм, аҕам уонна мин” өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһиигэ кыайан, “Сыл бастыҥ ыала” бэлиэнэн уонна өрөспүүбүлүкэ бэрэсидьиэнин гранынан наҕараадаланан турабыт. Ийэбит Лия Васильевна: «Мин да өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөнэ буолар эбиппин ээ», – диэн үөрбүтэ-көппүтэ.

Эдьиийим Валентина спорка судьуйа быһыытынан, оскуола, нэһилиэк күрэхтэһиилэригэр үлэлэспитэ. Күтүөппүт Петр Д.П. Коркин аатынан спортивнай оскуоланы бутэрбитэ, билигин Дьокуускай куорат баскетболга чөмпүйэнээтигэр кыттар, хамаандаларынан бэйэлэрин лигаларыгар сылын аайы бастыҥнар кэккэлэригэр сылдьаллар. Уоллара Володя убайдарын холобур оҥостон, футболунан дьарыктанар, кэккэ ситиһиилэрдээх.

Миигиттэн аҕыс сыл балыс быраатым Гаврил Цыпандин, би­­һиэхэ холоотоххо, улахан спортсмен буоллаҕа. «Азия оҕолоро» аан дойдутааҕы спортивнай оонньуу 3 төгүллээх кыайыылааҕа, рекордсмена. 2000 с. «Азия оонньууларыгар» хотугу многоборьеҕа сүгэни 163 миэтэрэ ыраахха быраҕан, ыччаттар ортолоругар дойду рекордун олохтообута. Наартанан ыстаныыга Саха сирин спордун маастара (манна даҕатан эттэххэ, аҕалара Гаврил Васильевич “Азия оҕолоро” оонньууга анаан наарталары оҥорон турар — ааптар). Гаврил билигин «Азия оҕолоро» кэмитиэт салайааччытын солбуйааччытынан үлэлиир.

Уолаттар иккиэн футболунан дьарыктанабыт, улууспут чиэһин көмүскээн өрөспүүбүлүкэ элбэх төгүллээх чөмпүйүөннэрэ уонна призердара, «бастыҥ оонньооччу» анал аат хаһаайыннара буолбуппут. Аҕабыт холобура биһигини уһун үйэлэнэргэ сирдиир.

Кыайыыбын төрөппүттэрбэр аныыбын

Мария Босикова, кыра кыыстара:

«Кыра эрдэхпититтэн дьонум ийэлэрин-аҕаларын, эбээлэрин-­эһээлэрин тустарынан кэпсииллэрин истэ улааппытым. Бары спортсмен да буолбаталлар, булчуттара, отчуттара диэн, ийэм өттүнэн түөрт уоннуу куобаҕы сүгэр күүстээх эһээлээх эбиппин. Аҕабыт аҕата ааттыын да Кыырт Баһылай буоллаҕа.

Мин дьиэ кэргэммэр үһүс оҕобун. Аҕам, убайым уонна быраатым ситиһиилэригэр ийэм өҥөтө улаханын бэлиэтиэхпин баҕарабын. Ийэбит эдэр сылдьан мас тардыһар этэ. Оскуолаҕа 8 кылааска үөрэнэ сылдьан күһүҥҥү кросска бастаабыт, аҕабыт эмиэ ити кросс кыайыылааҕа буолан, иккиэн аалай кыһыл лиэнтэнэн наҕараадаламмыттара. Ийэбит спортсмен буолар аналын толук ууран, олоҕун оҕолорун иитиигэ анаабыта. Ол да иһин, аҕабыт баччааҥҥа диэри спордун бырахпакка сылдьар. Ийэбит биһигини спордунан дьарыктанарбытын өйүүрүн, күрэхтэһиилэргэ көҥүллээн ыытарын таһынан үбүнэн-харчынан куруук көмөлөһөрө, сөптөөх усулуобуйаны оҥорорго кыһаллара. “Универсал спортсмен” диэн ааттыыр быраатым Ганя биир күрэхтэһииттэн кэлэн баран, сарсыныгар атын күрэхтэһиигэ барара. Онуоха барытыгар ийэм таҥаһын-сабын түүннэри бэрийэн, сарсыныгар ып-ыраас, уутун хаммыт, тото аһаабыт киһини аныгыскы ситиһиилэргэ алҕаан ыытар идэлээҕэ»,

– диэн Мария Гаврильевна спортивнай ориентированиеҕа өрөспүүбүлүкэҕэ хас да төгүл чөмпүйүөннээбитигэр, илин эҥэр күрэхтэһиилэригэр ситиһиилэригэр улахан махталын төрөппүттэригэр аныыр.

Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Андрей СОРОКИН түһэриилэрэ

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0