Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ Саха сириттэн Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойун үрдүк аатын ылбыт 24 буойунтан биирдэстэрэ Владимир Дионисьевич Лонгинов былырыын балаҕан ыйын 2 күнүгэр төрөөбүтэ 100 сылын туолбута.
edersaas.ru
Мантан сиэттэрэн былырыын «Саха сирэ» хаһыакка тахсыбыт Раиса Сибирякова матырыйаалын хос бэчээттиибит.
Бэс Күөлэ – Танда – Дьокуускай
Владимир Лонгинов 1919 с. балаҕан ыйын 2 күнүгэр төрөөбүтэ. Өр сыллар усталарыгар Дьоруойу Уус Алдан улууһун Тандатыгар төрөөбүтүнэн ааҕыллара, ол эрээри кэлиҥҥи чахчынан Горнай улууһун Атамай нэһилиэгин Бэс Күөлүгэр төрөөбүтэ быһаарыллыбыта. Оччолорго кини аҕата Дионисий Евстафьевич Бэс Күөлүгэр аҕабыыттаабыт. Володя сэттэ ыйдааҕар кини Тандатааҕы приходка аҕабыытынан ананан, Лонгиновтар Уус Алдаҥҥа көһөн тиийэн, уонча сыл олорбуттар. 1930 с. Дьокуускайга көһөн киирбиттэрэ. Володя сэттэ кылаастаах нуучча-татаар оскуолатын бүтэрбит. Салгыы соцстрах үлэһиттэрин куурсун бүтэрэн, 1939 с. Үөһээ Бүлүүгэ, онтон Томпоҕо госстрах бухгалтерынан үлэлээбит.
Сураҕа суох сүппэттэр!
Сэриигэ Владимир Лонгинов 1941 сыл атырдьах ыйыгар бэбиэскэ тутан барбыта. Кылгас байыаннай куурус кэнниттэн пулеметчиктар роталарын отделениетын хамандыырынан анаммыта. Курскай, Воронеж, Полтава иһин кырыктаах кыргыһыыларга сылдьыбыта. 1943 сыл балаҕан ыйын 25 күнэ үүнэр түүнүгэр Канева куорат туһаайыытынан Днепр өрүһү туорааһыҥҥа уһулуччу хорсун быһыытын (өрүһү бастакынан туораан тахсан, бүлүмүөтүнэн 80-тан тахса өстөөҕү кыдыйан, полк өрүһү туоруурун хааччыйбытын) иһин, Владимир Лонгиновка Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойун аата иҥэриллибитэ. Ол эрээри, Дьоруой сулуһун кини илиитигэр туппатаҕа, 1943 сыл сэтинньи 18 күнүгэр кыргыһыыга охтубута. Дьонугар «сураҕа суох сүттэ» диэн биллэрии кэлбитэ… Баартыйа архыыбын үлэһитэ П.В. Гоголев 1965 с. Оборона министиэристибэтин архыыбыгар Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойдарыгар аналлаах сиэктэртэн 47-с аармыйа З206-с стрелковай дивизия 722-с стрелковай полкатын пулемётчиктарын отделениетын хамандыыра, ыстаарсай сержант Владимир Дионисьевич Лонгинов наҕараадаҕа түһэриллибит бирикээһин булан ылыаҕыттан эрэ, Саха сирин чулуу уолун дьылҕата, ханна көмүллэн сытара биллибитэ.
Дьоруой аата үйэтитиллэр
Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Владимир Лонгинов аата Украина Черкасскай уобалаһын Пшеничники сэлиэнньэтигэр Өйдөбүнньүккэ көмүс буукубаларынан суруллан турар, Дьокуускайга, Бороҕоҥҥо, Тандаҕа уонна Бэс Күөлүгэр Лонгинов аатынан уулуссалар бааллар. Бороҕоҥҥо Дьоруойдар аллеяларын Дьоруой Лонгинов бюһа киэркэтэр. Горнай улууһун Атамай орто оскуолата Владимир Лонгинов аатын сүгэр. Үп министиэристибэтин мусуойугар бу эйгэҕэ үлэлии сылдьан сэриигэ барбыт дьоннору, сэрииттэн кэлэн баран үлэлээбит бэтэрээннэри сырдатар стелла баар. Стелланы Владимир Лонгинов бюһа уонна кини туһунан экспозиция ситэрэллэр.
Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Владимир Лонгинов төрөөбүтэ 100 сылын бэлиэтиир дьаһаллар өрөспүбүүлүкэҕэ балачча киэҥник тэрилиннилэр. Бибилэтиэкэлэргэ быыстапкалар, оскуолаларга Эр санааланыы уруоктара, бэтэрээннэри кытары көрсүһүүлэр ыытылыннылар.
Дьокуускайга — сквер
Дьоруой улааппыт, үөрэммит куоратыгар, Дьокуускайга, Сайсарытааҕы уокурук олохтоохторо балаҕан ыйын 2 күнүгэр субуотунньукка тахсаннар, Владимир Лонгинов аатынан сквер тутуллар сирин бэлэмнээтилэр.
—Бу сквери Дьоруой биһиги ортобутугар баарын курдук санааммыт, итиэннэ кэнэҕэски ыччат кинини кэриэстиирин туһугар «Норуот бүддьүөтэ» муниципальнай бырайыак чэрчитинэн тутабыт, – диэтэ мустубут дьоҥҥо куорат баһылыга Сардаана Авксентьева. – Бүгүн сквер тутуллуохтаах сирин бэлэмнээтибит, ситэрэн-хоторон, аны саас Улуу Кыайыы 75 сылыгар үлэҕэ киллэриэхпит.
Тандаҕа – Таҥара сулууспата
Владимир Лонгинов аҕата Дионисий Евстафиевич удьуор аҕабыыт аймахтан төрүттээх, бэйэтэ эмиэ аҕабыыт этэ. Ол иһин балаҕан ыйын 2 күнүгэр Дьокуускайдааҕы епархияттан протоиерей Сергий Колесников уонна Духуобунай сэминээрийэ проректора иеромонах Тихон сэминээрийэ устудьуоннарын илдьэ, Дьоруой оҕо сааһа ааспыт сиригэр, Уус Алдаҥҥа, тахса cырыттылар.
– Бороҕон оскуолаларыгар үөрүүлээх линейкаҕа кытынныбыт, сахалыы бэчээттэммит Таҥара кинигэлэрин бэлэхтээтибит, Дьоруой пааматынньыгар сибэкки уурдубут, – диир протоиерей Сергий Колесников. – Салгыы Тандаҕа тиийэммит, сэриигэ өлбүт бары буойуттар, ол иһигэр Таҥара кулута Владимир туһугар сулууспа толордубут. Дьоруой Лонгинов аҕатын да, ийэтин да өттүттэн бу тыйыс айылҕалаах хотугу дойдуга православнай итэҕэли тарҕаппыт, церковной-приходской оскуолалары үлэлэппит удьуор аҕабыыттартан төрүттээх. Кини Таҥара тылын толорон, Аҕа дойду ытык сэриитигэр саамай күндүтүн, олоҕун, толук уурбута. Ону саха норуота өйдүүрүн-кэриэстиирин көрөн үөрдүм, долгуйдум. Танда дьоно былыргы храмы бэркэ тутан олороллор эбит, инникитин бу дьиэни мусуой быһыытынан буолбакка, аналынан туһаналларыгар баҕарабын.
Бэс Күөлүгэр — аймахтардыын көрсүһүү
Горнай улууһун Атамай (Бэс Күөлүн) оскуолата 2005 сылтан Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Владимир Лонгинов аатын сүгэр. Ити кэмтэн ыла Бэс Күөлүгэр Дьоруой аатын үйэтитэр сыаллаах тэрээһиннэр тиһигин быспакка ыытыллаллар. Быйылгы дьаһаллар Владимир Лонгинов төрөөбүтэ 100 сылын бэлиэтээһиҥҥэ анаммыттар. Ол курдук, кыһын Дьоруойдар ааттарын сүгэр оскуолалар өрөспүүбүлүкэтээҕи сүлүөттэрэ, стройунан хаамыы уонна ырыа куонкурустара, ыам ыйыгар «Зарница» оонньуу тэриллибиттэр, бэс ыйыгар ыһыах ыһыллыбыт. «Лонгиновецтар» байыаннай-патриотическай кулууп чилиэннэрэ «Дьоруой олорбут сирдэринэн эспэдииссийэ» бырайыагы федеральнай таһымҥа көмүскээннэр, муус устарга Уус Алдаҥҥа, бэс ыйыгар Үөһээ Бүлүүгэ, от ыйыгар Томпоҕо, Дьокуускайга сылдьан кэлбиттэр.
– Эспэдииссийэҕэ Дьоруой туһунан кинигэҕэ матырыйаал хомуйдубут, документальнай киинэ оҥордубут, – диэн кэпсиир Атамай орто оскуолатын дириэктэрэ Мотрена Ефремова.
– Өссө икки саҥа докумуон көһүннэ: быйыл сайын Национальнай архыыптан Владимир Лонгинов эдьиийин уола Владимир Филиппович Каркавин 1939 сыллаахха Дьоруой Лонгинов Томпоҕо үлэҕэ киирэригэр толорбут автобиографиятын уонна каадыр учуотун лииһин булла, ол иннинэ биһиэхэ Үөһэ Бүлүүгэ сибээскэ үлэлии сылдьан толорбут аҥкыатата баара. Саҥа көстүбүт докумуоҥҥа «Я родился в местности Бэс Кюель Намского района (оччолорго Бэс Күөлэ Намҥа киирэрэ)» диэн бэрт чуолкайдык суруйбут. Бу докумуоннары саҥа кинигэҕэ киллэрдибит. Кинигэбит сыл бүтүүтэ тахсыаҕа.
Дьоруой төрөөбүтэ 100 сылын бэлиэтиир дьаһалы балаҕан ыйын 4 күнүгэр тэрийбиппит. Онно Дьоруой аймахтара, бииргэ төрөөбүттэрин сиэннэрэ: Новгородтан Владимир Лонгинов, Москва таһынааҕы Чехов куораттан Елена Надюк, Дьокуускайтан Владимир Каркавин, Ирина Готовцева, Николай уонна Иван Стрекаловскайдар кэлэн ыалдьыттаан, нэһилиэньэни кытары көрсөн, Дьоруой Лонгинов аатын үйэтитиигэ хайдах үлэлиирбитин көрөн махтанан бардылар.
Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru