Лүөччүк Аргуновка анаммыт кинигэ биһирэмэ

Бөлөххө киир:

Кэбээйи улууһуттан бастакы лүөччүк Николай Аргунов кэриэһигэр «Чолбон» сурунаалга «Быһылаан» диэн сэһэн, онтон “Кыырай халлаан мохсоҕоло” кинигэ   ааҕааччылар болҕомтолорун тардыбыта. Оттон билигин, кинилэр көрдөһүүлэринэн, кинигэ нууччалыы тылынан “В плену Верхоянских гор” диэн ааттанан таҕыста. Ааптар Николай Николаевич Александров 20-с кинигэтэ 500 ахсаанынан бэчээттэммит.


Кинигэ ааптара Николай Александров:

Николай Аргуновтуун чугас табаарыстыы этибит. Кини чаҕылхай, дириҥ билиилээх-көрүүлээх, наһаа эйэҕэс, үтүө санаалаах, бэриниилээх доҕор буолара. Элбэх хоһоону билэрэ, ис дууһатыттан киһи эрэ иһиттэр истэ туруох наһаа үчүгэйдик ааҕара.

Табаарыһым барахсан командировкаҕа сылдьан бу орто дойдуттан соһуччу уонна хомолтолоохтук  барбытын истэн, адьас итэҕэйиэхпин баҕарбатаҕым. Өйүм-санаам иэҕиллэн киниэхэ тиийэ турара. Онтон, сотору кэминэн, быраастар Муомаҕа командировкаҕа барбыппыт.  Онно уҥуоргута-маҥааргыта көстүбэт Дьааҥы сис хайаларын үрдүнэн көтөн иһэн, бу үлүгэрдээх адаар хайалар быыстарыгар түһэн хааллахпытына, тыыннаах хаалар туһугар хайдах буолуохпут этэй диэн улаханнык дьиксиммитим,  толкуйга түспүтүм. Итинтэн сиэттэрэн кинигэни суруйан барбытым. Тыл-өс кутуллан, сиэттиһэн тахсан иһэр курдуга. Дьоруойдарым билэр дьонум, аттыбар сылдьар кэллиэгэлэрим буолбуттара, — диэн кэпсиир.

Сэһэҥҥэ Дьааҥы сис хайатыгар вертолет саахалыгар түбэспит быраастар биригээдэлэрэ уонна чунуобунньуктар тыыннаах хаалар туһугар охсуһуулара, араас ыксаллаах быһыыга-майгыга түбэһиилэрэ ойууланар.

Саҥа кинигэ биһирэмигэр ааптар доҕотторо, кэллиэгэлэрэ, айымньыларын прототиптара, биир дойдулаахтара кэллилэр.

Матрена Аргунова,  бибилэтиэкэр, “Кыырай халлаан мохсоҕоло” кинигэ сүрүн дьоруойа Николай Аргунов огдообото:

—Кэргэним, тапталлаах аҕабыт Николай Николаевич оҕо сааһыттан лүөччүк буолуон наһаа баҕарара. Ол ыра санаатын толорбута. 36 сыл авиацияҕа, итинтэн 30 сылын МИ-4, МИ-8 вертолекка үлэлээбитэ. Сотору-сотору командировкаҕа барара. 4-5 хонуктан саҕалаан, арыт, хаайтаран ыйы-ыйынан сылдьаллара. Оччолорго билиҥҥи курдук төлөпүөнүнэн, ватсабынан сибээс суоҕа.

Кулун тутар 8 күнүгэр балтыларыгар, чугас дьонугар, аймахтарыгар бука барыларыгар бэлэх оҥорбута. Сарсыныгар Баатаҕайга көппүтэ. Бүтэһигин… Хаһан да эргиллибэттик…

Тапталлаах кэргэним, аҕабыт туһунан тугу эмэ суруйбут киһи дии сырыттахпытына, доҕоро-атаһа Николай Николаевич Александров «Чолбон» сурунаалга «Быһылаан» диэн сэһэн суруйан, аҕабытын үйэтиппитэ, биһиги санаабытын күүһүрдүбүтэ.  Кырдьыга, мин өр кэмҥэ кыайан ааҕан биэрбэтэҕим. Онтон кыыһым Айта ааҕан баран: —Ийээ, аҕабыт тыыннаах! Сэһэҥҥэ, — диэбитэ, саҥата суох миигин кууһан турбута. Биһиги дьиэ кэргэн Николай Николаевичка махталбыт муҥура суох. 

Лүөччүк Николай Аргунов бииргэ төрөөбүт балта Аграфена Аргунова:

Убайбыт бу кинигэҕэ суруллубутун курдук, чахчы, өрүү элэккэй, чэбэр, мындыр, киэҥ көҕүстээх буолара.  Оҕо эрдэҕиттэн сөмөлүөтү, бөртөлүөтү   наһаа сэҥээрэрэ. Дьэ, ол иһин, биирдэ эмэ нэһилиэккэ бөртөлүөт, сөмөлүөт кэлэн түстэҕинэ, Казбек диэн ытын батыһыннарбытынан эбэтэр көлүйэн баран хайаан да тиийэн көрөрө. Убайбыт улуу дьон мындыр этиилэринэн, хоһоону ураты үчүгэйдик ааҕарынан уруулары, араас көрсүһүүлэри, тэрээһиннэри киэргэтэрэ, — диэн истиҥник кэпсээтэ.

Ааптар Николай Александровка туһаайан: — Кыырай халлаан аанньала уонна маҥан халааттаах аанньал көрсүһүүлэрэ ордук эдэр ыччаты истиҥ доҕордуу буоларга, олоҕу сыаналыырга, таптыырга сирдиир. Кинигэҕэ икки Ньукулай сэһэргэһиилэрэ итиннэ ыллыгы уурар, — диэтэ. Кинилэр аймахха, дьиэ кэргэннэригэр ааптар үйэлэр тухары бэриллэн иһэр улахан нэһилиэстибэни – кинигэни бэлэх ууммутугар барҕа махталын тиэртэ.  95 сааһын туолбут ийэлэрэ барахсан уолугар анаммыт кинигэҕэ махталын бэлиэтигэр, көмүс буукубанан анаан суруйтарбыт улахан чороонун бырааска, суруйааччыга дохсун ытыс тыаһынан арыаллатан туттарда.

Долгутуулаах күн РФ суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ Анна Варламова-Айысхаана, ааптар аймаҕа, быраата Гаврил Кононов, кырдьаҕас эдьиийдэрэ, Горнай улууһун бочуоттаах олохтооҕо Тамара Слепцова, Кировскай нэһилиэгиттэн бибилэтиэкэр Татьяна Иванова, уо.д.а. Николай Николаевич Александровка саҥа кинигэтинэн истиҥ эҕэрдэлэрин тиэртилэр. Суруйааччыга айымньылаах үлэни, дьиэ кэргэнигэр өрүү үөрүү, дьол арыаллыырыгар баҕардылар. Өссө да кинигэ тахсарыгар эрэнэллэрин биллэрдилэр, төрөөбүт-үөскээбит дойдутун туһунан суруйан үйэтитэригэр этии киллэрдилэр. Ырыа ыллаатылар, хаартыскаҕа түстүлэр.

* * *

Ааптар Николай Николаевич Александров Горнай улууһугар Бэрдьигэстээххэ төрөөбүт. Орто оскуоланы Анаабырга бүтэрбит. Быраас идэтин ылан, түөрт уонтан тахса сыл Россия Накаастабылы толорор федеральнай сулууспатын Саха сиринээҕи управлениетыгар (УФСИН) невролог-бырааһынан үлэлиир. Сүрүн үлэтин сэргэ, кини сэһэннэри, кэпсээннэри суруйуунан утумнаахтык дьарыктанар. Айымньылара “Чолбон”, “Полярная звезда” сурунаалларга бэчээттэнэллэр.

Н.Н.Александров “Быраас олоҕо”, “Кыырай халлаан мохсоҕоло”, “Суолдьут сулус”,  “Айылҕаттан аналлаах эмчит”, “Дьоннорбут барахсаттар”, “Таптал таабырыннара”, “Инники кирбиигэ”, “Сырдык мичээр”, уо.д.а. кинигэлэрдээх.

Сардаана БАСНАЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Айталина АРГУНОВА хаартыскаҕа түһэриилэрэ

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0