Вера МАКАРОВА, «Саха сирэ», https://edersaas.ru/
Бултуу сылдьан киһини алҕас дэҥнээһин биитэр өлөрүү — дөрүн-дөрүн тахсар түбэлтэлэр. Бу күһүн буолбут оннук биир быһылаан дьоҥҥо араас кэпсэли үөскэппитэ.
Хаҥалас улууһун Мохсоҕоллооҕун биэс оҕолоох ыалын балаҕан ыйын 11 күнүнээҕи сарсыардата олус үчүгэйдик саҕаламмыта – кэргэнниилэр бөһүөлэктэн 10 км сиргэ отоннуу, тэллэйдии барбыттар. Күн устатыгар айылҕаҕа дуоһуйа сынньаммыт дьон киэһэ 20.00 чаас саҕана дьиэлииргэ санаммыттар. Уонна массыыналарыгар олорон, ойуур суолунан улахан суол диэки айаннаабыттар. Салгыы силиэстийэ уонна суут уорганнара тугу быһаарбыттарынан тиэрдэбин.
Ол айаннаан иһэн, эр киһи “чэпчэтинээри”, массыынатын тохтотон, бастаан ытын таһаарбыт, онтон бэйэтэ тахсыбыт. Массыынаттан саҥа тэйээтин, ойоҕо атын массыына уоттарын өйдөөн көрөн, ону кэргэнигэр эппитин, “арааһа, булчуттар буолуо” диэн хардарбыт. Ол саҥатын дуораана сүтэ да илигинэ, дьахтар хаста да эстибит саа тыаһын уонна эрин хаһыытын истэн эрэ хаалбыт.
Иһиттиэм-истибэтиэм диэбиттии, дьахтар массыынаттан ойон тахсан, кэргэнэ сиргэ сытарын көрөөтүн, саа эмиэ тыаһаабыт, эрэ эмиэ таптарбыт. Онтон куттанан, дьахтар сэппэрээктэргэ саспыт.
Суут быһаарбытынан, анараа массыынаттан 40 саастаах киһи тахсан, ыт харахтарын сыдьаайын кыыл киэннэрэ дии санаан, “Сайга-МК” булт карабинынан ол диэки туһаайан ыппыт. Бу дьайыыларынан кини эр киһини төбөҕө бааһырдыбыт.
Онтон иккис, 36 саастаах киһи, суоппар өттүнээҕи ааны аһан, массыына үктэлигэр туран, “МР-155” булт саатынан эмиэ кыыл дии санаан, хаста да ыппыт. Бу ытыалаан, сиргэ охтубут киһи кэннин табан, онто иһин курдары түһэн, ис уорганнарын эчэппит.
Бултуйдубут дии сананан, тиийэн көрбүттэрэ – арай киһи сытар. Ыт курдук ытыалаабыт киһилэрин кини массыынатыгар тиэйэн, Мохсоҕоллоох “суһал көмөтүгэр” илдьибиттэр да, медиктэр көмөлөрө наадата суох буолбут – өлбүт.
Маны таһынан, силиэстийэ кэмигэр биллибитинэн, “булчуттартан” биирдэстэрэ уотунан эстэр сэби-сэбиргэли, боеприпастары ыларга көҥүлэ суоҕа, карабины уонна ботуруоннары билэр киһититтэн уларсыбыт эбит.
Холуобунай дьыала бастаан 105-с ыстатыйанан, ол эбэтэр, киһини соруйан өлөрүү бэлиэтэ баарынан тэриллибит эбит буоллаҕына, кэлин 109-с ыстатыйа 1 чааһыгар уларыйбыта – сэрэҕэ суохтан киһини өлүүгэ тиэрдии диэн. Бастакынан ыппыт киһиэхэ өссө иккис ыстатыйа эбиллибитэ – 222-с ыст. 1 чааһа – сэби-сэбиргэли, боеприпастары сокуоннайа суох ылыы уонна илдьэ сылдьыы.
Суут иккиэннэрин буруйдааҕынан билининнэ. Бастакы киһи 1 сыл 10 ыйга, иккис – 1 сылга көс-холуонньаҕа көҥүллэрэ быһылынна. Ону сэргэ, эмсэҕэлээбит өрүккэ моральнай хоромньу төлүөхтээхтэр. Бириигэбэр сокуоннай күүһүгэр киирэ илик.
Быһылаан тахсаатын, бастаан утаа интернет-форумнарга арааһы суруйбуттара: киһини ытан баран кэпсэтиилэриттэн сылыктаатахха, өссө үһүс киһи баара курду; аны массыыналарын фарата умайан турбут буоллаҕына, утары турар массыынаны хайдах көрбөтөхтөрөй диэн; аны бастакы ытыы кэнниттэн эр киһи таптаран хаһыытаабытын, ама, истибэтэхтэр үһү дуо биитэр киһи хаһыытын кыыл саҥатыттан эмиэ араарбаттар эбит дуу диэн. Бу суут мунньаҕар сылдьыбатаҕым, дьыаланы билсибэтэҕим-үөрэппэтэҕим, онон, ити ыйытыыларга чопчу хоруйдуур кыаҕым суох. Соҕотох туоһу – өлүөхсүт ойоҕо, онон, тугу истибитин-көрбүтүн хайдах баарынан, кырдьыгынан көрдөрүү биэрдэ ини дии саныыбын.
Арай биири этиэхпин сөп. Бу буруйдаах дьону киһи “булчуттар” диэҕи тыла тахсыбат. Көннөрү, быстах саалана тахсааччылар элбэхтэр буоллаҕа.
Дьиҥнээх булчутуҥ кыылы-сүөлү хараҕын уотуттан эрэ буолбакка, аҥардас суолуттан-ииһиттэн, тыаһыттан-ууһуттан да эндэппэккэ быһаарар, айылҕаҕа сылдьыы уонна бултааһын сокуонун эҥкилэ суох тутуһар сэрэх бөҕө киһи буоллаҕа.
Вера МАКАРОВА, «Саха сирэ», https://edersaas.ru/
Хаартыска: интернеттэн