“Күөрэгэй” түмсүү тэриллибитэ баара-суоҕа үс ый курдук буолла эрээри, номнуо иккис тэрээһиннэрин ыыттылар. Ол курдук, 203-с микрорайон SMART бибилэтиэкэтигэр төрөппүттэри кытта көрсүһүүнү тэрийдилэр.
Психолог идэлээх, “Сайдыс” оҕону сайыннарар киин салайааччыта Юлия Андросова оҕону икки тылынан иитии туһунан кэпсээтэ. Кини икки тылланыы бары өттүнэн барыстааҕын ыйар. Бастатан туран, иккиттэн элбэх тылы баһылаабыт киһи өйгө тутар дьоҕура уонна тыла ордук сайдыылаах буоларын этэр. Иккиһинэн, туох эбит кыһалҕаны көрүстэҕинэ, онтон тахсар суоллары түргэнник араас барыйааннары тобуларын бэлиэтиир. Үсүһүнэн, хас даҕаны дьыаланан тэҥинэн дьарыктаныан сөбүн этэр.
Оҕону кытта икки тылынан кэпсэтиигэ “параллельнай” уонна “последовательнай” моделлары билиһиннэрдэ. Дьокуускай куоракка оҕо эйгэтин 80 бырыһыана нууччалыы, 20 бырыһыана эрэ сахалыы диэн быһаарар. Онон оҕолорбут икки тылынан тэҥинэн кэпсэтиэхтэрин баҕарар буоллахпытына, сахалыы эйгэлэрин төһө кыалларынан элбэтиэхтээхпит диир. Билигин тастан киирии дьайыыта быдан күүстээҕин чорботон этэр.
Элбэх оҕолоох ийэ Ирина Матвеева оҕолоро үс тылынан кэпсэтэллэр. Ити туһунан соторутааҕыта “Саха сирэ” хаһыакка сэһэргээн турар. Дьиэлэригэр сахалыы уонна англия тылынан эрэ кэпсэтэллэр. Онтон нуучча тылыгар ким даҕаны такайыыта суох атын оҕолору кытта алтыһан, тулалыыр эйгэлэриттэн үөрэнэн кэпсэтэр буолбуттар. Англия тылыгар күннээҕи туттар тыллартан саҕалаан сыһыарбыттар, алпаабыты, буукубаны үөрэтэр уустугун, ону ааһан туһата суоҕун бэлиэтиир.
Онтон логопед Юлия Решетникова төрөппүттэр кыра саастаах оҕолорун оонньуу нөҥүө төрөөбүт тылынан иитэллэригэр туһаайыллыбыт бэрт туһалаах маастар-кылааһы биэрдэ. Маныаха логоритмика уонна сенсорнай интеграция ньымаларын билиһиннэрдэ. Бу оҕоҕо быдан тиийимтиэ диэн ыйар.
Олоҥхо тыйаатырын режиссера Елена Гримм кэргэнэ ньиэмэс. Оҕолоро иккиэн Германияҕа төрөөбүттэр. Кэлэ-бара 6-7 сыл Германияҕа олорбуттар. Ийэ киһи буоларын быһыытынан улахан оҕотун кытта төрүөҕүттэн сахалыы кэпсэтэн улаатыннарбыт. Уһуйааҥҥа ньиэмэстии, дьиэтигэр ийэтин кытта сахалыы сэһэргэһэр буола улааппыт. Билигин оҕолоро иккиэн сахалыы оскуолаҕа үөрэнэллэр. Онон сахалыы, нууччалыы икки тылы баһылаабыттар. Аны улаатан нууччалыы тылы билбиттэр. Англияҕа олорор кэмнэригэр, кыыстара англия тылын дириҥэтэн үөрэтэр оскуолаҕа киирэн, билигин иннин-кэннин аны англия тылынан быһаарсар буолбут.
Саха сириттэн төрүттээх, Япония олохтооҕо Вида Ефремова көрсүһүүгэ кэлбит төрөппүттэргэ бэйэтин уопутун кэпсээтэ. Япония курдук ыраах дойдуга олорон оҕолорун төрөөбүт тылынан хайдах иитэллэрин билиһиннэрдэ.
Видалаах кэргэнинээн Японияҕа көһөн барбыттара номнуо 9 сыл буолбут. 9 саастаах уоллаахтар. Оҕолоро муниципальнай оскуола 3-с кылааһын үөрэнээччитэ эбит.
Букатын биир саастааҕар, Японияҕа тиийээт, төрөппүттэрэ олохтоох уһуйааҥҥа биэрбиттэр. Күннэтэ дьоппуон оҕолорун кытта алтыһан, кинилэри кытта тэҥҥэ дьоппуоннуу тылламмыт. Вида, өскөтүн Дьокуускайга олорон кэпсэтиигэ нуучча тылын кыбытар эбит буоллаҕына, Саха сириттэн ыраах тэлэһийээт, төрөөбүт тылын ахтан, оҕотун кытта сахалыы эрэ кэпсэтиэн баҕарар эбит. Анаан үөрэппэтэхтэрин үрдүнэн, кырачааннара күннэтэ истэн, туох даҕаны анал үөрэҕэ суох нууччалыы, дьоппуоннуу тылы баһылаабыт. Онон үс тылы (сахалыы, нууччалыы, дьоппуоннуу) төрөөбүт тыл оҥостон кэпсэтэр эбит. Кэлин англичанин ыалларын оҕолорун кытта элбэхтэ оонньуур буолан, англия тылын билэн эрэрин этэр.
Бэйэтэ Дьокуускай куорат нууччалыы тыллаах 18-с, кэлин 20-с нүөмэрдээх оскуолаларыгар үөрэммит. Ол да буоллар, саха тылын туһугар “ыалдьар”, бэркэ саҥарар. Кини саха тыллаах киһи ханнык баҕарар омук тылын үөрэтэрэ дөбөҥ диэн этэр. Холобур, нуучча оҕолоро дьоппуоннуу саҥардахтарына “акценнаахтарын”, оттон сахаларга оннук көстүү суоҕун ыйар. Аны саха оҕолоругар “р” дорҕоону саҥарбат буолуу букатын суоҕун этэр. “Биһиги саха тылбыт “үспүйүөн” тыла. Биһиги оннук сэдэх тылынан кэпсэтэбит”, — диэн киэн тутта этэр.
“Күөрэгэй” түмсүү чилиэннэрэ анал үөрэхтээх педагогтар, атыттар оҕону сахалыы тылынан иитиигэ уопуттаах ийэ, аҕа буолан, көрсүһүү кэнниттэн төрөппүттэр хаалан мунаарар ыйытыыларыгар сүбэлэттилэр. “Күөрэгэйдэр” сахалыы тыллаах оҕо ханнык баҕарар атын омук тылын судургутук баһылыыр кыахтааҕын, онон төрөөбүт тылгытын өрө тутуҥ диэн эдэр төрөппүттэри ыҥыраллар.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ.