Аҕа дойду Улуу сэриитигэр төрөөбүт дойдуларын көмүскэлигэр саха ньургун уолаттара туруммуттара.
edersaas.ru
Мин хос эһэм Каратаев Семен уонна кини бииргэ төрөөбүт бырааттара Прокопий, Василий сэриигэ барбыттара. Хос эһэм Семен Каратаев Кыһыл аармыйа кэккэтигэр 1942 сыл атырдьах ыйын 14 күнүгэр ыҥырыллыбыта. Кэргэнэ Жиркова Варвара Ивановна уонна түөрт саастаах уола (мин эһэм Василий) сайыһа хаалбыттара. Сэмэн үчүгэй уус эбит. Өкүчү улахан оскуолатын тутуспут. Сэриигэ барыан иннинэ хонуу биригэдьииринэн үлэлээбит. Үлэтигэр олус эппиэтинэстээх, сытыары-сымнаҕас майгылаах, хос тыла-өһө суох, чиэһинэй буолан, дьон-сэргэ олус убаастыыр эбит. Кини сэрииттэн төннүбэтэҕэ. 1943 сыл арҕаа сэрии толоонугар сураҕа суох сүппүтүн туһунан «хара суруга» кэлбитэ.
Кыра быраата Василий Николаевич Каратаев 1942 сыл бэс ыйын 20 күнүгэр ыҥырыллыбыта. Үөрэҕэр үчүгэй, учуутал буолар баҕалаах, холкуос биир бастыҥ ыччата эбит. Сэттис кылааһы бүтэрэн баран, бастаан арыы нолуогун тутааччынан, онтон ааҕар балаҕан сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит. 1943 с. дьонугар «сураҕа суох сүттэ» диэн биллэрии кэлбит.
Орто уол Прокопий Николаевич Мукучутааҕы маҕаһыыҥҥа бырадабыаһынан үлэлии олорон, 1943 с. сэриигэ ыҥырыллыбыт. Забайкальскай байыаннай уокурук 36-с аармыйатын 210-с дивизиятын 649-с стрелковай полкатын байыаһа буолбут. Японияны утары сэриигэ кыттыбыт. Прокопий сэриигэ барыан иннинэ убайдаах быраатын кылгас суруктарын туппут. Сурукка «улахан сэриигэ бэлэмнэнэбит» диэн суруйбуттар. Ити сурук кэнниттэн Василийтан уонна Сементан туох да биллэрии кэлбэтэх.
Прокопий сэрииттэн кэлэн баран, Степанов диэн киһиттэн убайа Сэмэн сэриигэ хайдах өлбүтүн истибит. Семен уонна Василий ханнык фроҥҥа сылдьан сэриилэспиттэрэ, ханна көмүллүбүттэрэ, хомойуох иһин, биллибэт. Эһэм Баһылай тулаайах хаалан, убайыгар Прокопийга иитиллэн, киһи-хара буолбута. Төрөппүт аҕатын туһунан кинини билэр дьонтон, абаҕатыттан истэн билэрэ. Дьонун хаартыскаларын дьонтон ылан, кэриэс гынан илдьэ сылдьыбыт. Оҕолоругар дьонун туһунан кэпсиирэ эрэ хаартыскалар эбит. Билигин биһиги кинилэр тустарынан эбэбититтэн, ийэбититтэн эрэ истэн билэбит, интернет ситиминэн көрдүүбүт.
Сэрии ыар сылларын уонна кини дьулааннаах суолларын билиҥҥи ыччат историяттан эрэ билэбит. Итинник ыар содуллаах сэриигэ кыайыы мээнэҕэ буолбатах эбиитин илэ харахпытынан көрөбүт: ол курдук олох тубуста, үөрэх, үлэ, култуура үрдээтилэр, дьон олоҕо байылыат буолла. Ол иһин хас биирдии оҕо Улуу Кыайыыны уһансыбыт, дьоллоох олоҕу тутуспут дьонун, аймаҕын үйэ саас тухары кэриэстиэхтээх, кинилэринэн киэн туттуохтаах.
Василина Михайлова, Кэбээйи улууһун Мукучу гимназиятын үөрэнээччитэ. «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru