Быйыл номнуо Аҕа дойду Улуу сэриитигэр ньиэмэс халабырдьыттарын кыайыы 75 сылын бэлиэтиибит. Онон сибээстээн, 2020 сыл өрөспүүбүлүкэҕэ Дойдуга бэриниилээх буолуу сылынан биллэриллибитэ.
edersaas.ru
Саха сиригэр быйылгы үбүлүөйдээх сыл “Хорсун быһыыгыт – көлүөнэлэр сүрэхтэригэр” диэн девиһинэн ааһар. Тохсунньуга бастакы бачыымы өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана бэйэтин холобурунан көтөхтө. Кини бэйэтин үбүттэн 100 тыһыынча солкуобайы “Кыайыы-75” өрөспүүбүлүкэтээҕи пуондаҕа укта уонна бу холобуру батыһарга ыҥырда. Бу пуондаҕа киирбит үп сэрии, тыыл бэтэрээннэригэр, сэрии кэмин оҕолоругар социальнай көмөҕө, пааматынньыктары, монуменнары оҥорорго, өрөмүөннүүргэ, уопсастыбаннай аахсыйалары ыытарга, киинэлэри, кинигэлэри таһаарарга барыаҕа.
“75 сыл аастар да, сэрии ыар тыына хаарыйбатах ыала диэн суох. Мин эһэм Андрей Титович Титаров Сталинград аннынан сэриилэспитэ, Донской фронт 65-с аармыйатын, 252-с стрелковай дивизиятын 932-с стрелковай пуолкатыгар пулеметчик этэ. Онон биһиги дьиэ кэргэммитигэр, дойдубут хас биирдии олохтооҕор курдук, Улуу Кыайыы бырааһынньыга – ытык күн”, — диэн Айсен Сергеевич этэр.
Манна даҕатан эттэххэ, “Арктик Капитал” ХЭТ дириэктэрэ Матвей Евсеев бу бачыымы өйөөн, Сунтаар улууһун икки бэтэрээнигэр 75-тии тыһыынча солкуобайы туттарбыта.
Ону тэҥэ, бэтэрээннэргэ федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн төлөбүрдэр бэриллиэхтэрэ.
Сэрии кыттыылаахтара уонна сэрии толоонугар өлбүт буойуттар огдооболоро – 100 тыһыынча солкуобайы, Ленинград блокадатын кыттыылаахтара, концлааҕырдарга хаайыллыбыт оҕолор – 30 тыһыынча солкуобайы, өлбүт бэтэрээннэр огдооболоро – 20 тыһыынча солкуобайы, тыыл бэтэрээннэрэ – 10 тыһыынча солкуобайы, сэрии кэмин оҕолоро – 3 тыһыынча солкуобайы ылыахтара.
“Хорсун быһыыгыт – көлүөнэлэр сүрэхтэригэр”
Кыайыыны уһансан, биһиги билиҥҥи эйэлээх олохпутун түстээбит ытык дьоммут, 90 саастарын ааспыт аарыма кырдьаҕастарбыт кэккэлэрэ сылтан сыл чарааһыыр… Кинилэргэ сүгүрүйүү, хорсун быһыыларын үйэтитэн, кэлэр көлүөнэлэргэ тиэрдии, сэрии сылларын кырдьыга өлбөөрбөтүн туһугар туруулаһыы, сэриигэ өлбүт дьоруойдары кэриэстээһин – биһиги ытык иэспит.
Улуу Кыайыы күнэ – норуот модун санаатын, өлбөт-сүппэт хорсун быһыытын бэлиэтэ. Уопсастыба түмсэр, дьоруойдарын чиэстиир, сүгүрүйэр, үүнэр көлүөнэни Ийэ дойдуну таптыырга үөрэтэр кэмэ. Биһиги өйдүүрбүт, сүгүрүйэрбит, киэн туттарбыт тухары, кинилэр олохторун толук уурбут хорсун быһыылара тыыннаах.
Сорохтор бэтэрээннэри Кыайыы күнэ чугаһаатаҕына эрэ ахтаҕыт-саныыгыт диэн хомуруйааччылар. Баҕар, ити этии оруннаах буолуо эрээри, судаарыстыба уруккуттан да араас көмөнү оҥорор. Ону сиһилии инфографикаҕа көрүҥ.
Сэрии кэмин оҕолоро
Былырыын тохсунньу 20 күнүгэр Ил Дархан “Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии кэмигэр сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолору социальнай өйөөһүн туһунан” сокуону олоххо киллэрэр туһунан уурааҕы ылыммыта. Бу сыл ахсынньытыгар Ил Түмэн дьокутааттара бу сокуоҥҥа уларытыыны киллэрэр туһунан бастакы ааҕыыга ылыммыттара. Ол уларытыы: «1945 сыл ахсынньы 31 күнүгэр диэри сокуоннай сааһын туола илик оҕолор «сэрии кэмин оҕолорун» ахсааннарыгар киирэллэр» диэн. Дьокутааттар бүтэһиктээх ааҕыыны ылыннахтарына, бу уларытыы олоххо киириэхтээх.
Бу өр кэмнээх туруорсуу кэнниттэн ылыныллыбыт сокуон буолар. Сэрии кэмигэр, иннигэр төрөөбүт оҕолор төһөлөөх эрэйи-муҥу көрбүттэрэ буолуой? Бу — оонньооботох оҕо саас, чугас дьону сүтэрии, аччыктааһын, тоҥуу-хатыы, араас кыһалҕа…
1945 сыл балаҕан ыйын 3 күнүгэр диэри сокуоннай саастарын туола илик дьон “сэрии кэмин оҕолоро” диэн статустанан, бу өйөбүл миэрэлэринэн туһанар бырааптаахтар:
— ый аайы 1000 солкуобай төлөнөр. Сыл аайы индексацияланан, кээмэйэ улаатыан сөп. Бу төлөбүр “ЕДВ”-тан аккаастанар буоллахха, бэриллэр;
— сылга биирдэ босхо диспансеризация;
— өрөспүүбүлүкэ иһигэр санаторнай-курортнай эмтэнии путевкатын 50%-на харчынан төлөнөр, эбэтэр путевка бэриллэр (сыанатын аҥаарын биэнсийэлээх төлүүр) – үс сылга биирдэ;
— дьиэҕэ кэлэн социальнай өҥөнү оҥорор тэрилтэлэр өҥөлөрүнэн уочарата суох хааччыллыы уонна стационарнай, стационарнай аҥаардаах социальнай өҥөнү оҥорор тэрилтэлэргэ уочарата суох киирии. Бу көмө өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн оҥоһуллар. Кинилэргэ анал дастабырыанньа бэриллэр.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru