Бүгүн СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Арассыыйа Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, П.Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, тыл үөрэхтээҕэ, кириитик, Дьокуускай куорат бочуоттаах олохтооҕо Иван Спиридонов төрөөбүтэ 90 сыла.
edersaas.ru
Кыыһар кыһыл хаалтыстаах, таҥас суумка сүгэһэрдээх мэник-тэник сааскар үөрэнэн ааспыт оскуолатааҕы сылларгын, үөрэппит учууталларгын, бииргэ үөрэммит доҕотторгун сааһыран олорон санаатахха, сүрдээх күндү буолар эбит.
Мин Куокуну 4 кылаастаах оскуолатын бүтэрэн баран, Тойбохой оскуолатыгар үөрэхпин салгыыр дьолломмутум. Сэрии кэнниттэн олох көнөн, оскуола базата хаҥаабыт, интэринээт дьиэлэрэ тутуллан үлэҕэ киирбит кэмигэр үөрэммитим. Онон, ийэлээх-аҕабын солбуйбут интэринээтим үтүө санаалаах үлэһиттэрин хаһан да умнубаппын.
Мин олох суолугар үктэнэрбэр суолдьут сулус буолан сырдаппыт дьоннортон биирдэстэринэн күндүтүк саныыр учууталбын Иван Григорьевич Спиридоновы ааттыыбын. Кини Тойбохой сэттэ кылаастаах оскуолатыгар 1950-51 сылларга саха тылын үөрэппитэ. Мин алтыс кылааска үөрэнэрим. Иван Григорьевич биһигини үөрэтэригэр олус эдэрэ, сырдык, ыраас хааннаах, эдэрдии эрчимнээх, айар-тутар дууһалаах, дириҥ билиилээх киһи быһыытынан мин өйбөр хаалбыта. Үөрэппит оҕолоро олох уустук суолун бэйэлэрэ тэлэн тахсыахтарын, үөрэхтээх, үлэһит дьон буолан, дойдуларыгар, норуоттарыгар туһалыахтарын туһунан сиһилии кэпсиирэ. Мин санаабар уонна бииргэ үөрэммит доҕотторум ахталларынан, Иван Григорьевич курдук дириҥ билиилээх, үрдүк култууралаах учууталга үөрэммит буоламмыт¸ биһиги көлүөнэ оҕолоро үөрэҕи, үлэни өрө туппутунан кырыйдахпыт.
Саха тылын нөҥүө оҕо айар талаанын, дьоҕурун таба тайанан сайыннаран, дойдуга бэриниилээх буоларга, төрөөбүт кыраайы истиҥ иэйиилээхтик таптыырга үөрэтэрэ. Саха тылын табатык туттуу туһунан бэрт итэҕэтиилээхтик, интэриэһинэйдик кэпсиирэ. Төрөөбүт тылга таптал диэн тугун быһааран, илдьиритэн биэрэрэ. Төрөөбүт төрүт тылын таптаабат киһи дойдутун, норуотун даҕаны таптыан сатаммат диэн этэрин олох умнубаппын. Кырдьык даҕаны, тыл норуот духуобунай баайа, кэнчээри ыччат кэскилэ буолара чахчы.
Иван Григорьевич кылааска сурунаалын туппутунан киирэн кэллэҕинэ, хайдах эрэ бары барыта сэргэхсийэ, хоспут иһэ сырдыы түһэр курдуга. Ол курдук, чаҕылхай киһи быһыытынан, үөрэнээччилэрин өйдөрүгэр хаалбыта. Кини бэрт сытыы-хотуу этэ, күлэ-үөрэ сылдьара, оҕону куруубай тылынан үөҕэрин, мөҥөрүн-этэрин билбэппин. Хаһан да конспект, учуобунньук диэки көрбөккө, сис туттан баран, паарталар быыстарынан бэрт түргэнник хаама сылдьан күннээҕи тиэмэтин биэрэрэ. Оччолорго сүрүннээн сааһырбыт учууталлар үөрэтэллэрэ. Ол иһин да буолуо, оскуолабытыгар эрчимнээх, саҥалыы көрүүлээх эдэр дьон кэлэн, улахан сэргэхсийии буолбута биллибитэ.
Иван Григорьевич сааһынан эдэр, майгытынан сайаҕас буолан, үөрэтэр оҕолорун личность быһыытынан көрөрө. Ол иһин, үөрэнээччилэрэ ордук убаастыыр этибит, кини уруогуттан туох эмэ туһалааҕы ыларга кыһанарбыт. Оччолорго тыа сирин оҕото кинигэни аҕыйахтык ааҕара. Ааҕыан иһин, кинигэ да кэмчи этэ. Олох атын омук литературатын билэр кыахпыт суоҕа. Оттон Иван Григорьевич саха литературатын араас өрүттээхтик, оҕону тардар курдук кэпсиирин сэҥээрэн истэрбит, билэ-көрө сатыырбыт. Киниэхэ а үөрэммит Маша Уарова, Коля Евсеев ахталларынан, уруогу истибэккэ мэниктии олорор уолаттары эмискэ ойуталаан туруорара эбэтэр илиитигэр кыра миэл тоорохойун тута сылдьарынан быраҕан элитэрэ үһү.
Мин СГУ саха тылын отделениетыгар киирэн үөрэнэр баҕа санаам туолбатаҕа. Нуучча тылыгар сочинениены кыайан суруйбакка, устудьуон буолар кыаллыбатаҕа. Кэлин култуура Илин Сибиирдээҕи институтун бүтэрэн, 35 сыл устата сельскэй уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи бибилэтиэкэтигэр үлэлээбитим. Билигин биэнсийэҕэ олоробун. Онон, Иван Григорьевич мин литератураны таптыыр буоларбар сабыдыала улахан дии саныыбын. Үөрэнэр сылларбар литературнай куруһуокка сөбүлээн сылдьарым.
1967 сыллаахха кэргэним Николай Маркович Сантаев Бүтүн Сойуустааҕы кинематография институтун бүтэрэн, Саха телевидениетын устуудьуйатыгар үлэҕэ ананан кэлбитэ. Дьокуускай куоракка көһөн кэлбиппит. Ити сылларга Иван Григорьевич баартыйа Дьокуускай куораттааҕы кэмитиэтин сэкирэтээринэн үлэлиирэ. Өр сыл көрсүбэтэх учууталбын дьэ, көрсүбүтүм Урукку оҕо сиэринэн, улаханнык салла саныырым. Онтум баара сүрдээх боростуой, эдэри-кырдьаҕаһы араарбат, дуоһунас диэни тутуспат киһи буолан биэрбитэ. Онтон ыла Александра Егоровнаны уонна Иван Григорьевиһы кытары араас түгэннэргэ көрсүһэр, кэпсэтэр буолбуппут. Кинилэр биһиги олохпутун-дьаһахпытын, үлэбитин, оҕолорбутун ыйыталаһаллара, сүбэ-ама да биэрэллэрэ, наадалаах кэммитигэр көмөлөһөллөрө.
Мин Иван Григорьевич Степанов Прокопий Николаевич диэн оҕонньору кытары истиҥ доҕордуу этилэр, бэйэ-бэйэлэрин улаханнык ытыктаһаллар этэ диэн билэбин. Кинилэр араас тиэмэҕэ кэпсэтэн, аһара дуоһуйаллара. Оҕонньору тиһэх суолугар атаарар күҥҥэ улаханнык курутуйан туран тыл эппитин истибитим. Ити элбэхтэн биир холобуру аҕалабын.
Иван Григорьевичка үөрэммиттэр билигин даҕаны көрсүһэ түстэхпитинэ, 6-с кылааска саха тылыгар үөрэппит учууталбыт истиҥник ахтан аһарабыт. Улахан уопсастыбаннай деятель, учуонай, педагог, литература кириитигэ уонна саха литературатын дириҥник чинчийбит Иван Григорьевич Спиридоновка үөрэммиппитинэн киэн туттабыт. Кини сырдык уобараһа, чаҕылхай талаана сүрэхпитигэр куруук баар буолуоҕа.
Иван Григорьевич учуутал быһыытынан төрөөбүт дойдутун ытыктыыр, дьэн-сэргэ олоҕун историятын билэр, үөрэр-көтөр мааны майгылаах, аһынар сүрэхтээх, олоҕу таптыыр киһини иитэн таһаарар соругун томточчу толорон, бу орто дойдуттан бардаҕа.
Иван Григорьевич олорбут олоҕун, үлэлээбит үлэтин кини үөрэппит оҕолоро, доҕотторо, суруйан хаалларбыт кинигэлэрэ, төрөппүт оҕолоро, сиэннэрэ салгыахтара, ахта-саныы сылдьыахтара диэн эрэлбит улахан.
“Саха сирэ”, edersaas.ru сайтка анаан Мария ПАВЛОВА-САНТАЕВА