Дьокуускай куоракка олохсуйбут иккилии-биэстии оҕолоох эдэр ийэлэр соторутааҕыта «Оҕону сахалыы иитиэххэ» диэн истиҥ көрсүһүүгэ сүргэлэрэ уратытык көтөҕүллэн муһуннулар. Тэрийээччи – «Крафт» дьоҕуру сайыннарар киин.
«Оҕом сахалыы саҥарбат»
Мустубут ийэлэр «Оҕом уһуйааҥҥа сылдьыаҕыттан, сахалыы саҥарбат», «ютуб оҕото буолла», «нууччалыы-сахалыы булкуйар», «төрөөбүт тылынан саҥарыан баҕарбат», «сахалыы ыйыттахха, нууччалыы хоруйдуур», «сахалыы саҥарарын ыарырҕатар» диэн, о.д.а. кыһалҕаларын этинээри, сүбэ-саргы ылаары кэлбиттэр.
Бу атах тэпсэн олорон сэһэргэһиигэ суос-соҕотох эр киһи, ыал эһээтэ Аркадий Самсонов этиитэ, арай, соһуччу ураты буолла. “Биһиги сиэннэрбититтэн биир кырабыт сахалыы саҥаран дьону соһутар, күллэрэр. Холобур: «Ийээ, эн биһикки бу борук-сорукка чэйдии олоробут», — диир, онтон да атын элбэх. Арыт, бэгэччэгим диэн ыччат дэбигис саҥарбат тылларын туттан күллэрэр. Улаатан иһэн дьон үөрэн күлэриттэн кыбыстыа суоҕа дуо диэн толкуйга түһэн, эһиги санааҕытын истээри кэллим», — диэбитигэр, ийэлэр, биллэн турар, үөрэн өрүкүнэйэ түстүлэр. Сэҥээрдилэр, сэргээтилэр уонна сиэнигэр ону өйдөтөн биэрэригэр эттилэр. Бэйэлэрин оҕолорун эмиэ ити курдук кэпсэтэргэ үөрэтиэх баҕаламмыттарын биллэрдилэр.
«Сыыс тылы туттумаҥ»
Ийэлэр мунчааран кэлбит ыйытыыларыгар санаа үллэстиитэ, сэһэргэһии олус истиҥник барда.
«Ийэ тыл кэскилэ» түмсүү салайааччыта Вилюяна Никитина: «Оҕо үөрэтиини-такайыыны биэс сааһыгар диэри күүскэ ылынар дииллэр. Онон кыратыгар төрөөбүт тылынан ииттэххэ-үөрэттэххэ, нууччалыы сатаан саҥарыа суоҕа диэн төрүт санаарҕаамаҥ. Сахалыы толкуйдуур оҕо мындыр буола улаатар, омук тылын үчүгэйдик ылынар, ахсааҥҥа дьоҕурдаах буолар. Онон дьиэҕитигэр сахалыы эйгэни тэрийиҥ, ийэ оруола онно улахан», – диэн бэлиэтээтэ.
Оттон Аркадий Самсонов, сыыс тылы кэпсэтэргэ туттумуоҕуҥ диэн санаатын үллэһиннэ. Оҕо кулгааҕынан истэ, хараҕынан көрө сылдьан барытын иҥэринэн иһэрин, ийэлэр итиннэ болҕомтолорун уураллара наадатын эттэ, тыл суолтатыгар кыратык тохтоон ылла.
Гуманнай педагогика академиятын бүтэрбит Василина Попова, оҕо ис өттүттэн ситэн, буһан тахсыахтааҕын бигэргэтэр. Кырачааҥҥа ийэтин кытта эйгэтэ саамай интэриэһинэйин, онон ийэ оҕотун бэйэтин аттыгар илдьэ сылдьан элбэҕи биэрэрин, иҥэрэрин санатта. Төһө да интэриниэт, ютуб, суотабай сайдыбытын иһин, итилэр оҕоҕо туох да туһалааҕы биэрбэттэрин, арай, ийэ эрэ оҕотугар саамай үчүгэйи, туһалааҕы биэрэрэ күүскэ иҥэригэр тохтоото.
«Радуга» реабилитационнай киин логопеда Наталья Хабытаева оҕоҕо хайдах көмөлөһөрү кэпсээтэ. Кини, бастатан туран, сахалыы эйгэҕэ улааппыт оҕону сахалыы саҥарар логопедка илдьэллэригэр сүбэлээтэ. Тоҕо диэтэххэ, саха оҕото симик буолан, нууччалыы эйгэҕэ киирдэҕинэ саҥара охсубатын, симиттэрин, толлорун, онно төрөппүттэр үксүлэрэ “оҕобут сатаан саҥарбат, кэһиллиилээх быһыылаах” диэн логопедка соспутунан бараллара сыыһатын ыйда. Кини, бастатан туран, дьиэҕэ төрөөбүт тылынан кэпсэтэллэригэр, оҕону сахалыы саҥарар саастыылаахтарын кытары элбэхтик алтыһыннаралларыгар, бииргэ оонньотоллоругар, оччоҕуна ол тыла-өһө сайдарыгар көмөлөөх буолуоҕун эттэ. Ийэлэргэ туһаайан: “Бүгүн манна мустубут ийэлэр бэйэ-бэйэҕитигэр учуутал эбиккит. Хардарыта сүрдээх үчүгэй, туһалаах сүбэлэри-амалары бэрсэҕит”, — диэтэ, маннык көрсүһүүлэр кэмиттэн-кэмигэр ыытыллалларыгар эрэннэ.
“Үйэлэргэ иҥэр үөрүйэҕи”
Быһаччы эттэхпинэ, ийэлэр – дьиэ кэргэн киинин кэриэтэ буоллулар. Көрсүһүү түмүгэр биһигиттэн олус элбэх тутулуктаах эбит диэн санааҕа кэллилэр. “Сахалыы эйгэни дьиэҕэ тэрийээччи, оҥорооччу ийэ буолар. Ийэ, оҕобутун сахалыы ааттыахха диэтэҕинэ, аҕа, эбээ, эһээ, эдьиий, убай сөбүлэһэллэрэ биллэр. Оттон, оҕом ютубунан олорор. Мультигы эрэ көрөр, мультик тылларынан эрэ саҥарар, интэриниэттэн арахпат, сахалыы уһуйаан, кылаас тиийбэт, доҕотторун кытары нууччалыы эрэ кэпсэтэр, сахалыы өйдөөбөт, оҕоҕо аналлаах сахалыы кинигэ аҕыйах, тэлэбиисэргэ сахалыы биэриини көрбөт диэн ити барыта көлбөрүтүнүү, куотунуу” дэстилэр. Итиннэ эбии ийэ дьиэтигэр тугу эмэ үлэлии сылдьан оҕотун кытары көхсүнэн туран кэпсэтиитэ истиҥ буолбатаҕын, төрөппүт оҕотун кытары хайаан да утарыта көрсөн, илиилэриттэн тутуһан, имэрийэн-томоруйан ылан сэһэргэһиитэ ситими күүһүрдэрин бэлиэтээтилэр.
Төрөөбүт тылга тапталы, дьиэ кэргэҥҥэ сахалыы кэпсэтиини ийэ тэрийиэхтээх дэстилэр. Маныаха эбээ, эһээ такайыыта эмиэ сүдү күүс буолара бэлиэтэннэ. Кырачаан төрөөбүт тылынан саҥара улаатарыгар кинигэни бииргэ ааҕыы, аахтарыы, аахпыты “илдьиритэн” оҕоҕо иҥэрии, араадьыйаны астына-дуоһуйа истии, тэлэбиидэнньэ биэриилэрин кыттыһан олорон көрүү, санааны үллэстии, дьиэ кэргэн, эйгэ барыта көмөлөөхтөрүн бэлиэтээтилэр. Кырачааннары кытары оонньооҥ, төрөөбүт тылгытынан кэпсэтиҥ, ыллааҥ-туойуҥ, остуоруйалааҥ, улаатан эрэ оҕоҕо тылы-өһү туттууга дьиэ иһигэр күрэхтэһиитэ тэрийиҥ, араас албас, ньыма элбэх эбээт дэстилэр.
* * *
Оҕолор төрөөбүт тылларынан саҥаралларыгар ийэлэр болҕомтолорун уурбуттара, туруммуттара кэрэхсэннэ. Кинилэр бүгүҥҥү көрсүһүүнэн муҥурдаммакка, сахалыы иитии-үөрэтии кэскилин туһунан кэпсэтиигэ өссө да кыттар баҕалаахтара, бу киин хас нэдиэлэ ахсын тэрийэр “Оҕо уонна ийэ” кэпсэтиитигэр санааларын үллэстэргэ бэлэмнэрэ, туох түмүгү ситиһэллэрин туһунан кэлин билэр-көрөр баҕалаахтара үөртэ. Оҕо төрөппүтүгэр өрүү чугас, онон ийэ, аҕа биэрбит үөрэҕэ хаһан да умнуллубаттыы үйэлэргэ иҥэр. Дьиэ иһиттэн саҕалаан бу хамсааһын түмүктэрэ биллэн-көстөн иһиэхтэрэ турдаҕа.
Сардаана Баснаева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru