Ииримтийии

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Икки, үс, бэл диэтэр, түөрт киһини тэҥинэн өлөрүү быһылааннара дойдуга эрэ буолбакка, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр сылын аайы тахсаллар. Киһи тоҕо, туохтан сылтаан итинник ыар буруйу оҥороруй? Кырыктыйыы төрдө туохханый?  

edersaas.ru

Ыарахан содуллаах быһылааннар

Бу дьыл ыам ыйын 29 күнүн сарсыардатыгар Мииринэй оройуонун Айхал бөһүөлэгэр икки киһи өлүгүн «Шина» гараастары тутар кэпэрэтиип сиригэр-уотугар булбуттара. Өлүөхсүттэр «Айхал» хайа-байытар кэмбинээт руднигын үлэһиттэрэ эбиттэр. Сүгэнэн кэрдэн өлөрбүттэр. Бу  ураты ыар буруйу оҥорууга икки уорбала­­нааччыны — урут сууттана сылдьыбыт 40 уонна 33 саастаах дьону – тутан, Силиэстийэлиир изоляторга хаайбыттара.

Ыам ыйын 31 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас улууһун Табаҕа сэлиэнньэтигэр быраҕыллыбыт гараастар аттыларыгар икки киһи өлүгүн булбуттара. Уорбаланааччыны сол күн туппуттара. Силиэстийэ сабаҕалыырынан, алдьархай тахсар күнүгэр үс киһи бииргэ арыгылаабыт. Хайа эрэ түгэҥҥэ кыыһырсыы тахсан, биир­дэстэрэ массыынатыттан “МЦ 2112” мааркалаах саатын ылан, икки киһини ытан, ­миэстэтигэр өлөртөөбүт.

Бэс ыйын 9 күнүгэр Чульман бөһүөлэгэр 60 саастаах киһи даачаҕа ыалларын кытта кыыһырсан баран, 38 саастаах эр киһини, кини 39 саастаах хат ойоҕун уонна кинилэр 14 саастаах кыыстарын ытан өлөртөөбүтэ, онтон бэйэтигэр тиийиммитэ.

Бэс ыйын 11 күнэ үүнэр түүнүгэр Бүлүү улууһун Киров сэлиэнньэтигэр 54 саастаах киһи бэйэтин дьиэтин тэлгэһэтигэр абааһы көрөр санааттан 12 калибрдаах «МЦ-21» саатынан түөрт киһини ыппыта. Ол түмүгэр, 27 уонна 29 саастаах эр дьон миэстэтигэр өлбүттэрэ. 26 уонна 45 саас­таах дьон балыыһаҕа киллэриллибиттэрэ.

Урукку дьыалалар бириигэбэрдэрэ

Үөһэ этэн аһарбытым курдук, маннык ыар буруйдар биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр сылын аайы тахсаллар. Олортон икки дьыала тугунан түмүктэммитин санатыым.

Үс киһини өлөрүү дьыалата 2016 сыл балаҕан ыйын 25 күнэ үүнэр түүнүгэр Дьааҥы улууһун Сайдыы сэлиэнньэтигэр буолбута. Ити күн 17 уонна 18 саастаах бэдиктэр итирэн баран, билэр киһилэрин дьиэтигэр тиийбиттэрэ. Уонна арыгылыы олорон, хаһаайыны кытта урут кыыһырса сылдьыбыттарын өйдөөн кэлэн, бу киһини муомахтаан өлөрбүттэрэ. Итиэннэ өлүөхсүт эпилепсия ыарыылааҕын билэр буолан, бэйэтэ эмискэ ыалдьан өлбүтүн курдук оҥорон, дьиэҕэ туора дьон сылдьыбатаҕын курдук суолларын-­иистэрин соппуттара.  Ити кэнниттэн өлөрүөхсүттэр СКС уонна «Вепрь» карабиннарынан сэбилэнэн, атын киһи тэлгэһэтиттэн «Toyota Hiace» массыынаны күрэтэн, куо­таары оҥостубуттара. Онуоха массыына күлүүһүн булбакка, дьиэҕэ киирээри гыммыттара.

Ол кэмҥэ дьиэтиттэн тахсан кэлбит 49-саастаах ха­­һаайыны урдустартан биир­дэстэрэ хаста да ытан өлөрбүтэ. Салгыы дьиэҕэ дьон, ол иһигэр, оҕолор баалларын билэ-билэ, дьиэни харса суох ытыалаабыттара. Онтон күүлэҕэ сүүрэн тахсыбыт 23 саастаах уолу илиигэ, атахха, искэ биэстэ ытан, эмиэ тута тыынын быспыттара. Дьону бу курдук «сиэн» баран, өссө 12 калибрдаах сааны уоран барбыттара.

Куота-саһа сылдьар өлө­рүөх­сүттэри онно тиийбит суһал-силиэстийэлиир бөлөх сотрудниктарын кытта олохтоохтор эмиэ көрдөспүттэрэ. Уонна балаҕан ыйын 26 күнүгэр Сайдыыттан 6 км сиргэ, Дьааҥы өрүс кытылын ойууругар 18 саастаах уорбала­нааччыны булбуттара — сы­­ҥааҕын уонна муннун саанан ытынан, бэйэтигэр тиийинэ сатаабыт этэ. Оттон иккиһин ити күн киэһэтигэр, 16.00 чаас саҕана, быраҕыллыбыт дьиэҕэ саспытын булбуттара. Кинини тутууга атахха ытан бааһырдыбыттара. Уорбут сааларын уонна ботуруоннары ойууртан булбуттара. Холуобунай дьыала тэриллэн, силиэстийэ бара турар кэмигэр бу уолаттар ити алдьархайы оҥоруохтарын иннинэ бэкээринэттэн бородуукта уорбуттара биллибитэ.

СӨ Үрдүкү суутун ­уурааҕынан, буруйу оҥороругар 17 саастаах уол 10 сылга уопсай эрэсиимнээх, оттон онно 18 саастааҕа 25 сылга кытаанах эрэсиимнээх холуонньаҕа көҥүллэрэ быһыллыбыта.

Үс киһини өлөрүү дьыалата өссө 2017 сыл от ыйын 3 күнүгэр Алдан оройуонугар буолбута. Ол күн түөрт киһи бултуу тахсыбыта. Сарсыарда арыгылыы олорон, кыыһырсаннар, Д. диэн киһи аҕатын «Сайга-МК» харабыынын ылан, бастаан аҕатын, онтон ол икки киһини ытыалаан, миэстэлэригэр өлөртөөбүтэ.

СӨ Үрдүкү суута кинини үс киһини өлөрүүгэ уонна сэби-сэбиргэли сокуоннайа суохтук ылыыга, илдьэ сылдьыыга буруйдааҕынан билинэн, 20 сылга кытаанах эрэсиимнэх холуонньаҕа көҥүлүн быһарга уурбута. Онно эбии 2 сылга көҥүлүн хааччахтаабыта, 30.000 солкуобай сууммалаах ыстараап төлүүргэ уурбута.

Ис хааччах сотуллуута

Биллэн турар, маннык ураты ыар буруйдар сүрүн төрүөттэринэн итирдэр утахтары иһии буолара өйдөнөр. Былаас миэрэ ылар, арыгы атыытын хааччахтыыр, ол эрэн, киһи бэйэтэ көрдөөн, баҕаран туран иһэр эбээт. Ким да киниэхэ айаҕар күүһүнэн арыгы куппат. Эбэтэр билиҥҥи арыгы саарбах хаачыстыбатын содула дуу? Ол эрэн, “иирбит да, итирбит да биир” диэн этии өбүгэ саҕаттан баар ­буолбаат? Ол аата хас биирдии киһи тус иитиититтэн, майгытыттан, доруобуйатын туругуттан тутулуктанан тахсар? Арыгыны хайдах уйарыттан, ылынарыттан?

Маныаха урут өлөрүүлэри арыйыыга үлэлээбит ми­лииссийэ полковнигын кытта кэпсэтиибин өйдөөн кэлэбин. Кини үс-түөрт киһини тэҥинэн өлөрүү туохтан тахсарын хайдах быһаарбытын. Оперативник бэлиэтээбитинэн, биирдэ илиитэ барбыт, биирдэ киһи тыыныгар турбут өлөрүөхсүт “ис кыраныыссата” сотуллан хаалар эбит. Ол түмүгэр, иккис, үһүс киһини чэпчэкитик өлөрөр. Туоһу буолбуттарын иһин. Уйулҕа өттүнэн быһаардахха, быһаҕынан биирдэ буолбакка, хаста эмит анньан өлөрүү – мөлтөх киһи бэлиэтэ. Төһөнөн куттала улахан да, соччонон бааһырдыыта элбэх, сиэртибэтин кэбилээһинэ ынырык буолар эбит.

Манна эбэн кэбис, диэбитэ кини, сонуннары киэҥник тарҕатар ситимнэртэн күннэтэ кутуллар түҥнэри “идеологияны” – өлөрүүнү-өһөрүүнү, хааны-сиини, араас кири-хоҕу туох да бобуута-хаа­йыыта суох, ымпыктаан-чымпыктаан, “туустаан-тумалаан” көрдөрөр криминальнай биэриилэри, сонуннары, киинэлэри. Маннык хартыыналары күннэтэ көрө сылдьар киһи ис хааччаҕа уһуллара, алдьанара чуолкай. “Маннык көҥүллэнэр, маннык буолуон сөп” диэн өйдөбүл биллэринэн-биллибэтинэн киһи өйүгэр-санаатыгар олохсуйан, уйулҕатыгар хатанан-иҥэн, дьайан, хаһан эрэ, онуоха сөптөөх быһыыга-майгыга тоҕо тэбэн тахсар. Ол да иһин, бүтүн киһини, буолаары буолан, хас да киһини бырдаҕы курдук чэпчэкитик өлөрүү тахса турдаҕа.

“Бу иэдээннээх быһылааннар сүрүн төрүөттэрэ — биһиги бэйэбит…”

Өлөрүүлэри арыйыыга өр үлэлээбит, билигин астаапкаҕа сылдьар уопуттаах оперативник (аатын ыйбаппар көрдөстө):

— “Киһини соруйан өлөрүү” — бэйэтин айылгытынан олус уустук, элбэх уонна араас матыыптаах буруй көрүҥэ буолар. Хас биирдии чопчу түбэлтэҕэ бэйэтэ туспа бэлиэлэрдээх.

Дьону маассабайдык өлөрүү (икки киһини уонна онтон элбэҕи) элбэх төрүөттээх уонна матыыптаах буолар – маньяк-өлөрүөхсүттэн саҕалаан (буруйун салгыыр, хатылыыр), оҥоһуллубут буруйу кистииргэ биитэр атын өлөрүүнү оҥорорун чэпчэтэргэ тиийэ.

Мин көрүүбэр, хас да киһини тэҥинэн өлөрүү чахчылара биир ситиминэн холбоһоллор, ол — бөрөстүүпүнньүк өйүнэн тиийиммэтэ — ону туоһулуур официальнай диагноз баарыттан тутулуга суох. Бу өлөрүөхсүттэр үчүгэй төрүччүлээх эбит да буоллахтарына, психическэй отклоне­ниены күннээҕи олоххо ылбыт буолуохтарын сөп – туора дьон куһаҕан өттүнэн сабыдыалларын, ону тэҥэ, киһиэхэ күүһү туттууну, өлөрүүнү-өһөрүүнү күннэтэ көрдөрөр теле-видео-социальнай ситимнэр мөкү сабыдыалларын түмүгэр эмиэ. Буолаары буолан, маннык биэриилэргэ, киинэлэргэ, суруйууларга ыар буруйу оҥоруу тугунан түмүктэнэрин көрдөрбөт биитэр элэс көрдөрөн эрэ ааһар буоллахтарына. Гуманизация, силиэстийэ «объективноһа» буруйу оҥорбут киһиэхэ эрэ туһулаан туттуллар буоллаҕына.

Маны тэҥэ, биһиги эрэгийиэммит уратытынан, туох да диэбит иһин, арыгыны аһара иһии (биитэр сатаан испэт буолуу) буоларын бары билэбит. Бу чахчы — кэһиллибит психикалаах дьон өйүн-санаатын буккуллуутун биир сүрүн күөртээччинэн буолар.

Өссө биири бэлиэтээтэххэ, биһиэхэ со­­буокка оҥоһуллубут сэби-сэбиргэли, сааны-саадаҕы атыылаһыы улахан хааччаҕа суох. Сэбиэскэй Сойуус да саҕана удамыр сыанаҕа ас-таҥас маҕаһыыннарыгар эрэ атыыламматтар этэ.

Уонна саамай сүрүн түгэн – туттунар фактордар суохтара биитэр мөлтөхтөрө: күннээҕи олоххо киһи туруга, майгыта-сигилитэ улары­йыытыгар, кини олоҕор буолар түгэннэргэ тулалыыр дьон өттүттэн сөптөөх болҕомто, киһилии болҕомто суоҕа. Туһааннаах уорганнарга иһитиннэриини тиэрдии киэҥ араҥаҕа билигин даҕаны “стукачтааһын”, туох эрэ куһаҕан дьыаланы оҥоруу курдук ылыныллар. Ону тэҥэ, иһитиннэрии киирдэҕинэ, сотрудниктар өттүлэриттэн идэнэн интэриэс, бу тугунан түмүктэниэн, туох содулга тиэрдиэн сөбүн ыраахха диэри ыраҥалаан-ырытан көрүү сороҕор суох.

“Дьон саҥата суох сөбүлэһиитинэн бары куһаҕан дьыалалар оҥоһуллаллар…” – бу баар, иэдэннээх быһылааннар сүрүн төрүөттэрэ, ол эбэтэр — биһиги бары бэйэбит… тоҕо диэтэр, өлөрүөхсүттэр биһиги ортобутугар олорбуттара…

Вера Макарова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Хаартыска: интэриниэттэн.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0