Игирэлэр диэн айылҕа сэдэх, дьикти көстүүтэ буолар. Биллэн турар, биир ийэттэн, аҕаттан биир сыл биир күҥҥэ, чааска аҕыйах сөкүүндэнэн, мүнүүтэнэн күн сирин көрөн «бэбээрэ» ытааһын олоххо ахсааннаах көстүү. Уус Алдан улууһун Лөгөй нэһилиэгэр, биэрэпис кэпсииринэн, барыта 18 игирэ төрөөбүт. Дьэ, бу игирэлэртэн саамай бастакы игирэлэринэн Александра Васильевна Федорова уонна Александр Васильевич Бурнашевтар буолаллар. Кинилэр, буолаары буолан, Ороһуоспа күнүн көрсө, 1940 сыллаахха тохсунньу 6 күнүгэр күн сирин көрбүттэр.
edersaas.ru
ИНИ-БИИЛЭР
Александр Васильевич: «Биһиги ийэлээх аҕабытыгар Анньыыскаҕа уонна Баһылайга аҕыс оҕолоруттан бастакылара буолбуппут. Ийэбит биһигини туманынан будулуйа турар, этэргэ дылы, «тоҥ мас тосту барар» тымныы күнүгэр Хомустаахпыт Уһун Сыһыы сайылыгар буор муосталаах саха балаҕаныгар, көмүлүөк оһох күүдэпчилэнэр уотугар харса суох кураанах маһы быраҕа турар кэмҥэ, сэрии буолуо сыл эрэ иннинэ төрөппүт. Мин кэнники кэлбит буолан, киһи этэ тардар көтөҕүм, төбөм сааһа аһыллан олороро үһү», – диэн кэпсии олордоҕуна, эдьиий киһи Александра иилэ хабан салгыыр: ”Бу кэмҥэ аҕабыт күһүн бултуу сылдьан «куһаҕан тыыннары» көрөн, сүрэҕэ ыалдьан, суорҕаҥҥа-тэллэххэ сытар эбит. Оччолорго, чугас эргин икки оҕо биирдэ төрөөһүнэ суох буолан, бырааппын истээт, куттаммыт, айыырҕаабыт. Бу оҕо миигин сиэри төрөөбүт», – дии санаабыт. Уонна бырааппын ийэлээх эдьиийигэр оҕолото биэрбит. Сөп да эбит, ийэбит бэйэтэ ыарыһах, эбиитин аҕабытын көрөр-истэр. Бастаан утаа кимҥэ да кэпсээбэккэ кистээбиттэр.
Онон, төһө да бииргэ олордорбут, Александры эдьиийдээх эбэтэ быттыктарыгар-хоннохторугар саһыаран биэбэйдээбиттэр. Дьэ, ити кэннэ сиэри-туому тутуһан, сэмээр дьоҥҥо иһитиннэрэн, ийэ, ынах үүтүнэн эмсэхтээн, дьиҥ айылҕа иҥэмтиэлээх аһын аһатан, ол сэрии сылларыгар кып-кырачаан дьону киһи хара гыннахтара.
Ийэлэрэ Анисья Спиридоновна Мордовская иккис Суоттуттан Тыана Тумулуктан төрүттээҕэ. Чугас эргин суох кырасыабай, көнө дьулугур бэйэлээх, намыын, холку майгылааҕа. Аҕалара сахаҕа бөдөҥ, сытыы-хотуу, дьоһун, ыраас сэбэрэлээх киһи эбит. Ийэлэрэ үлэһиттэринэн күн бүгүнүгэр диэри сураҕырар Мордовскойдартан сыдьааннаах буолан, сүөһү ыарахан үлэтигэр кыыс, дьахтар тэҥнэспэт үлэһитэ буолан «Үлэҕэ килбиэнин иһин» мэтээллээҕэ, таһаарыылаах үлэтин иһин өссө икки мэтээлинэн, икки уордьанынан наҕараадаламмыт.
1941-1947 сут-кураан ыар сылларыгар күҥҥэ биирдэ уу хааһыта, иккитэ бэс үөрэтэ сииллэрин, сороҕун, дьонноро этэллэринэн, уонна кэлин өйдүүллэринэн кэпсээтилэр.
Аҕалара Василий Иннокентьевич Бурнашев 1943 сыл бэс ыйыгар аармыйаҕа ыҥырыллан, Забайкальскай байыаннай уокурукка Читаҕа 1923/01, 1942/4 байыаннай чаастарга сулууспалаабыт. Доруобуйата эмсэҕэлээн, 1944 сыл дойдутугар төнүннэрбиттэр. Онон сэрии, сут алдьархайын этинэн-хаанынан билбит.
Александр уонна Александра кэннилэриттэн Клара, Мария, Василий, Иннокентий, Айталина, Василий күн сирин көрбүттэр. Ийэлэрэ ыар ыарыыттан эрдэ өлөн, оҕо сааска улахан оҕустарыыны ылбыттар. Үөрэҕи ылынымтыалара, ыллыыр, артыыстыыр, хоһоон ааҕар, оһуохайдыыр, успуорт араас көрүҥэр дьоҕурдара, ситиһиилэрэ барыта баара.
АЛЕКСАНДР ВАСИЛЬЕВИЧ
Александр оскуолатааҕы оҕо сааһын тапталын, сырдык, ыраас хааннаах, олус кэрэ Светлана Гоголевалыын ыал буолан, дьоллорун холбообуттара 60 сыла эмиэ быйыл туолар. “Бриллианнаах тапталы” чахчы дьоллоохтор бэлиэтииллэр. Мүрү орто оскуолатын бүтэрэн, Сэбиэскэй аармыйа кэккэтигэр Тиксиигэ сулууспалаабыта. 1961-62 сылларга Тулунаҕа учууталлаабыт. Светлана харах сиэстэрэтинэн трахоманы утары оройуоҥҥа күүстээх үлэни көрсүбүт. Кэлин дьааһыла-саадка сиэстэрэлээбит. Александр Васильевич 1962-67 сылларга иккис, үһүс оҕото төрөөтөр да, Сибиэтэтэ олоххо ырааҕы көрөн, СГУ физико-математическай факультетыгар үөрэттэрэн устудьуоннаабыт.
Олох устар. Күн бүгүн Александр Васильевич Светлана Ивановна икки кыыс, икки уол оҕолоро үрдүк үөрэхтээх, дьоһун-мааны ыал, бэйэлэрэ ыал эһээлэрэ, эбээлэрэ буолан олороллоруттан үөрүүлэрэ үлүскэн. Ирина экэнэмиис-буҕаалтырынан, күтүөт Алексей Кэптэнитээҕи ДьУоКХ начаалынньыгынан уһун сылларга үлэлииллэр. Кыргыттара Светлана, Жанна, Ирина Саха-Бельгийскэй гимназиянф утуу-субуу кыһыл көмүс мэтээлинэн биир ыалтан бүтэриилэрэ — бар дьон үөрүүтэ. Уоллара Алексей эмиэ биир бастыҥ үөрэнээччи, билигин историк.
Бастакы оҕолоро Иван СГУ тыа хаһаайыстыбатын факультетын бүтэрбитэ, салалтаҕа тиийэ үлэлээбитэ, үөрэммит оскуолатыгар харабылынан үлэлиир, кийиит Валентина — омук тылын учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна.
Оксана хореограф, тыл үөрэхтээҕэ идэлээх. Күтүөт Иван ИДьМ биэнсийэлээх, подполковник.
Александр ЫБМ идэлээх, харабыл тэрилтэтин үлэһитэ, кийиит Мария — СӨ үөрэҕириитин туйгуна. Хос эһээ, эбээ аатын сүгэллэр. Сиэннэрэ араас идэни баһылаабыт аныгы сайдыылаах кэм дьоно. Куоратынан, тыанан, соҕуруу дойдуларынан үлэлииллэр, олороллор. Светлана Ивановна ааспыт сайыҥҥа диэри отонноон, сэттэлээх биэдэрэни хомуйара, аҕыс уончатыгар диэри кинигэтэ суох табыллыбат. Кэлин наар интэринээккэ үлэлээн, иитиллээччилэр махталларынан мааныланна. “Лөгөй нэһилиэгин социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар киллэрбит кылаатын иһин” бэлиэлээх.
АЛЕКСАНДРА ВАСИЛЬЕВНА
Александра Васильевна балта Кларалыын өрөспүүбүлүкэ ыччаттарын иккис бэстибээлигэр тиийэ кыттыбыттара. Иккиэн «Табалар» ырыаны толорбуттара Саха араадьыйатын, Саха тэлэбиидэнньэтин пуондатыгар сыталлар. Кини Кэптэнитээҕи дьааһыла-саадка уһун сылларга түргэн, ыраас туттунуулаах, ийэлии истиҥ сыһыаннаах иитээччи көмөлөһөөччүтүнэн үлэлээн биэнсийэҕэ тахсыбыта. Оччолорго оһох оттон, оҕо таҥаһын илиинэн сууйан, тэрилтэ кыстык маһын саһааннаан, муус уулаан, үлэ ыараханын көрсүбүттэрэ. Быраата, 65 саастаах И.В. Бурнашев: “Ийэбит эрдэ өлөн, эдьиийбит ийэ тэҥэ киһибит. Дьиэ иһин түбүгэ, биһиги таҥаспыт, аһыыр аспыт барыта кининэн быһаарыллара, ол быыһыгар детсаадын ыарахан үлэтэ, уопсастыбаннай ноҕурууската. Күтүөппүт Баһылай икки оҕолоох эдьиийбитин ойох ылан, биһиэхэ даҕаны күүс-көмө буолбута үгүс. Быйыл кыһыл көмүс сыбаайбаларын бэлиэтиэхтэрэ», – диэн махтанан кэпсээтэ.
Александра бастакы кэргэнэ Иннокентийтан уола Кеша — улуус бастыҥ суоппара, кийиитэ Светлана — култуура үлэһитэ, Дария — социальнай сулууспа туйгуна, күтүөтэ Прокопий харабыл тэрилтэтин үлэһитэ, уран тарбахтаах уус. Оттон иккис кэргэнэ Баһылайыттан оҕолоро Ульяна доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр уһун сылларга үлэлээн кэллэ, кожнай-венерологическай диспансер лабораториятын үрдүк категориялаах лаборана. Надежда — икки үрдүк үөрэхтээх, Киин бибилэтиэкэҕэ оҕо салаатын бибилэтиэкэрэ, күтүөт Иван — “Мүрү Ас” дириэктэрин солбуйааччы, Васялара — куоракка харабыл тэрилтэтин үлэһитэ. Александра Васильевна сиэннэрэ айылҕаттан талааннаах, ырыа-үҥкүү, уран тарбах, аныгылыы өй-санаа барыта баар мааны дьон.
«Саха сирэ», edersaas.ru cайтка анаан Ульяна БУРНАШЕВА,
уопсастыбаннай кэрэспэдьиэн.