Куорат олохтоохторо кыстыыр эттэрин, арыыларын хааччынныннар диэн сыл ахсын өрүс суола аһыллыыта Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтэ итиэннэ «Сайсары» бааһынай ырыынага быыстапка-дьаарбаҥкалаах «Идэһэ» бырааһынньыгын тэрийэллэрэ үтүө үгэскэ кубулуйда. «Идэһэ» бырааһынньыга быйыл ахсынньы 3-4 күннэригэр, “Кыһын Саха сириттэн саҕаланар” фестивалы кытары даҕааһыннаран ыытылынна.
Бырааһынньыгы арыйыы сиэрэ-туома ахсынньы 3 күнүгэр, ол эбэтэр субуотаҕа, күнүс 12 чаастан саҕаланна. Тырыбынаҕа ырыынак генеральнай дириэктэрэ Станислав Гаврильев тахсан, бары мустубут дьону эҕэрдэлээтэ, дьаһал тэриллибит сыалын-соругун билиһиннэрдэ. Куорат олохтоохторугар кыстыыр астарын атыылаһалларыгар, оттон улуустартан киирбит тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччулар бородууксуйаларын сөбүгэр сыанаҕа батаран, дойдуларыгар үөрэн-көтөн баралларыгар, аһы-үөлү оҥорон таһаарыыга өссө үрдүк кирбиилэри дабайалларыгар баҕатын эттэ.
Сыана удамыр
Балачча элбэх хаһаайыстыба кэлбит. «Сахаагропродукт» кэпэрэтииби таһынан Чурапчы, Мэҥэ-Хаҥалас, Таатта, Уус-Алдан хаһаайыстыбалара ынах сүөһү, убаһа этин уонна үрүҥ ас араас көрүҥүн аҕалбыттар.
Былырыыҥҥыны кытары тэҥнээн көрдөххө, сыана наһаа үрдээбэтэх. Ол курдук, убаһа аҥаара киилэтэ 380-400 солк., сүөһү холо 450, буута 500 солк., дьааһыктаах арыы 8-8,5 тыһ. солк., Кэбээйи собото 150 солк. сыаналаммыт. Сүтэ сылдьан баран күөрэйбит куобахпыт 1,5 тыһ. солк. буолбут. Эти таһынан ис-үөс арааһа, кутуллубут хаан баар.
Бэртэн бэртэр киирсэллэр
Бырааһынньык буолан баран, хайдах оонньуута-көрө суох буолуой? Биэс түһүмэхтээх “Идэһэ оонньуутугар” тоҕус киһи кыттарга суруйтарда. Кэрэхсэбиллээҕэ диэн бу анаан-минээн күрэхтэһэ кэлбит, ааттаах-суоллаах ыспарсымыаннар буолбакка, бары атыылаһа эбэтэр атыылыы кэлбит эдэр дьоннор.
Бастакы түһүмэххэ «ойбонтон уулааһын» курдук уол оҕо сымсатын-сылбырҕатын тургутар көрүҥү Өймөкөөнтөн төрүттээх Александр Жирков чахчы үчүгэйдик баһылаабытын көрдөрдө.
Иккис түһүмэххэ «Өһөс торбоско» холоһуу буолла. Күрэхтэһиини салайан ыытааччы Сааска Уол «Чэй!» – диэтин кытары кэтэхтэриттэн быанан ылсан турбут эрэттэр чиччигинэһэ түһээт, тардыспытынан бардылар. Көрүөх бэтэрээ өттүгэр күүстээх сүнньүлээх уонна чиҥ тирэхтээх ыччат быаны уһулу тардан ылар.
«Муҥха күрэҕэр» тэрийээччилэр үс куул собону аҕалан былаһааккаҕа тарҕата ыһан кэбистилэр, күрэхтэһээччилэргэ кураанах кууллары биэртэлээтилэр. Балаһыанньа быһыытынан, кинилэр собону сиртэн хомуйан куулга угуохтаахтар эбит. Эмиэ хамаанда бэриллээтин кытары, уолаттар сүүрэн кэлэннэр, ыһылла сытар собону хомуйан кууллаан киирэн бардылар. Ыалдьааччылар ыһыылара-хаһыылара сүрдэннэ! Өр-өтөр буолбата, собо барыта хомуллан куулланна. Хайаларыттан да элбэх собону Илья Чемезов хомуйбут! Кини куулун ыйааһыҥҥа уурбуттара 21 киилэни көрдөрдө. Никита Петров уонна Иван Багынанов иккис миэстэни үллэһиннилэр, соболоро иккиэннэрин киэнэ 18 киилэ 900-түү гр буолла. Үһүс бочуоттаах миэстэҕэ 17-лии киилэ соболоох Александр Жирков уонна Павел Багынанов таҕыстылар. Саамай аҕыйах соболоох икки уол салгыы күрэхтэһэртэн туоратылынна.
Ыччака, тоҥнубут, тэҥнэһиҥ!
Истээх сонноох сылдьан киһи сатаан тустубата биллэр. Онон төһө даҕаны 30-тан тахса кыраадыс тымныы турдар, хапсаҕайга уолаттар төбө сыгынньах, үтүлүгэ, соно суох кииристилэр. Судьуйа хамаанда биэрээтин кытары, түһүлгэ нөҥүө маҥаа өттүттэн утарсааччылар тахсаннар, куустуһа түстүлэр. Илья Чемезов Иван Багынановы бэрт уһуннук, бэл, көрөөччүлэр: “Ыччака, тоҥнубут, тэҥнэһиҥ!” — диэн хаста да үөгүлүөхтэригэр диэри эриһэн охтордо.
Кыайыылааҕы быһаарар түмүк күрэхтэһиигэ хапсаҕайга хоппут үс уол киирсэр, атыттар туоруур буоллулар. Бу түһүмэххэ эдэр дьон атаҕынан эти сүгэн баран, 100 миэтэрэни сүүрүүгэ күрэхтэстилэр. Түмүккэ Илья Чемезов бастакынан кэлэ, Павел Багынанов иккис, Владимир Афанасьев үһүс буоллуллар.
Онон, биэс түһүмэхтээх «Идэһэ оонньуутун» кыайыылаҕынан Илья Чемезов тахсан, атах этинэн наҕарадаланна. Иккис миэстэни ылбыт Владимир Афанасьев биир дьааһык арыы, үһүс миэстэни ылбыт Павел Багынанов биир куул собо бириистэри туттулар.
Ханаат тардыһыытыгар түөрт хамаанда («Таранька» уонна «Күүстээхтэр», «Бөҕөстөр», «Куруусчуттар») күөн көрүстүлэр. Ыһыылаах-хаһыылаах, халты тэбинэн охтон түһэн соһулла сылдьыылаах, бэрт сытыы киирсии түмүгүнэн, «Куруусчуттар» хамаанда тэҥнээҕин булбакка, биир куул собонон бириэмийэлэннэ!
Быыстапка-дьаарбаҥка икки күн устата ыытылынна. Улуустартан киирбит хаһаайыстыбалар тиксиһиннэрээччитэ суох бэйэлэрэ атыылыыр буоланнар, сыана аһары үрдэтиллибэтэ. Онон, куорат олохтоохторо уонна ыалдьыттара сөбүгэр сыанаҕа итиэннэ бэйэлэрэ көрөн-истэн, тутан-хабан итиэннэ талан кыстыыр астарын-үөллэрин хааччыннылар. Эти атаҕынан, сүөһү аҥардыытынан, арыыны дьааһыгынан, собону куулунан ыланнар, чахчы даҕаны идэһэлэммит саҕа сананнылар.
Раиса СИБИРЯКОВА.
Ааптар хаартыскаҕа түһэриитигэр:
“Сайсары” ырыынак дириэктэрэ Станислав Гаврильев (уҥаттан бастакы) күрэхтэһии кыайыылаахтарын кытары.