Хотугу төрүт омуктар — бастыҥнар ахсааннарыгар

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр 18 национальнай култуурунай тэриллиилэр истэригэр бары ыытыллар тэрээһиннэргэ өрүү көхтөөх кыттыыны ыларынан Хотугу сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын сектора бастыҥнар ахсааннарыгар сылдьар. edersaas.ru

 Хотугу норуоттар култуураларын Ассоциациятын быһаарыытынан тэриллибит Хотугу сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын сектордара 2012 сыллаахха тэриллибитэ. Бүгүн Төрүт норуоттар аан дойдутааҕы күннэрин көрсө Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин иһинэн үлэлиир тэрилтэ туһунан сектор салайааччыта Ольга Охлопкованы кытта кэпсэтэбит.

Култуурунай түмсүүлэр

 — Кэлиҥҥи сылларга өрөспүүбүлүкэ уонна киин куорат тэрээһиннэригэр хотугу төрүт норуоттар түмсүүлэрэ өрүү актыыбынай кыттыыны ылар буоллулар. «Долгунчата» уонна «Гиркилэҥэ» суох биир да улахан тэрээһин ыытыллыбат. Бу ситиһии төрүөтэ тугуй?

— 2012 сыллаахха уруккута Култуура дыбарыаһа Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин статуһун ылыаҕытан ыла араас омук дьоно бу бөдөҥ тэрилтэ тула түмсүбүттэрэ. Хотугу норуоттар бэрэстэбиитэллэрэ бэйэлэрин норуоттарын култууратын, абыычайын, тылын пропагандалыыр соруктаах бэйэлэрин интэриэстэринэн айар кэлэктииптэри тэриммиттэрэ. Ол курдук, билигин өрөспүүбүлүкэҕэ дорҕоонноохтук ааттанар 10 айар түмсүүнү киһи киэн тутта ааттыыр. Кинилэр истэригэр «Долгунча» эбээн норуотун этно-фольклорнай бөлөҕө, «Аймулдан» ыччат ансаамбыла, «Аюлна» эбээн фольлорун үҥкүү ансаамбыла, «Индигир» хоту улуустар бэрэстэбиитэллэриттэн таҥыллыбыт дьахтар вокальнай ансаамбыла, «Гиркилэн» эбэҥки норуотун ыччат уонна оҕо айар бөлөҕө, «Колымчанка» юкагирскай ансаамбыл, «Орончикан» эбэҥки үҥкүүтүн пропагандалыыр устуодьуоннар икки бөлөхтөрө. Маны таһынан, прикладной ускуустуба маастардарын мастарыскыайа, Аҕыйах ахсааннаах норуоттар маастардарын сойууһа, Эбээннэр сойуустарын уонна Эбэҥкилэр ассоциацияларын сиэри-туому толорор бөлөхтөрө бааллар.

— Бу айар кэлэктииптэр үлэлэрин сүрүн ис тутула тугуй?

— Бэйэлэрин омуктарын ырыаларын тылын, үҥкүүлэрин хамсаныытын үөрэтииттэн саҕалаан, сүтэн эрэ табаһыттар, булчуттар, балыксыттар бырааһынньыктарын сиэрин-туомун сөргүтүү. Уонча сыл иһигэр ыытыллыбыт үлэ түмүгэр «Айылҕа уһуктуута уонна тугут төрөөһүнэ», «Эвинек» курдук эбээн норуотун, «Бакалдын» уонна «Синилгэн эдэр булчут уонна бастакы хаар» эбэҥки норуотун, Арктика норуоттарын «Күнү көрсүү», «Туундаа уһуктуута», юкагирдар «Шахаджибэ», долганнар «Хэйро», «Бастакы илим түһүүтэ» Русскай Устье олохтоохторун үгэс буолбут бырааһынньыктара баар буоллулар.

Хоту улуустар киэн туттуулара

 — Бу улахан тэрээһин үлэни көҕүлээн ыытар дьон баар буолуохтара?

— Хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар тылларын, култуураларын уонна фольклордарын сөргүтэн сайыннара сылдьар дьонунан Зинаида Никулина, Акулина Трайзе, Галина Колесова, Галина Керегяева буолаллар. Кинилэр норуоттарын култууралара сайдыытыгар улахан болҕомтону уураллар, уопсастыбаннай тэрилтэлэр үлэлэригэр төһүү күүһүнэн буолаллар. Ол курдук, Эбээннэр ассоциациялара уонна эбэҥкилэр айар кэлэктииптэрэ эбэҥки норуотун эпоһынан «Аяври хоктоли» диэн улахан испэктээги холбоон туруорбуттара. Бу бэрт сонун көстүү буолан, Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин иһинэн үлэлиир араас омуктар култуурунай түмсүүлэригэр сонун сүүрээнинэн буолбута.

Арассыыйа таһымыгар үлэ

 — Биллэн турар, төрүт норуоттар национальнай тэриллиилэрэ аҥардас бэйэлэрин өрөспүүбүлүкэлэринэн эрэ муҥурдамматтара чахчы. Арассыыйа таһымыгар туох үлэ ыытылларый?

— Аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар айар кэлэктииптэрэ Камчаткаҕа, Чукоткаҕа, Сахалиҥҥа, Красноярскай, Хабаровскай кыраайдарга, Амурскай уонна Магаданскай уобаласка тиийэн, кинилэр курдук айар куттаах дьону кытта көрсөн бииргэ үлэлээһин сибээһин тэрийэн кэлбиттэрэ.

Долганнар ассоциациялара Хатангаҕа баар биир дойдулаахтарын кытта «Долган тыла уонна култуурата» диэн тэрээһини ыыппыттара. «Килвэй» диэн сиэр-туом бырааһынньыгын бииргэ тэрийбиттэрэ. Эбээн норуотун айар кэлэктииптэрэ 2019 сыллаахха «Культура» уонна «Мир» Арассыыйа тэлэбиидэнньэтин ханаалларыгар уһуллубуттара.

2019 сыллаахха Дьокуускайга «Төрүт үгэс нэһилиэнньиктэрэ» диэн ыччат фест-пуорума ыытыллыбыта. Онно өрөспүүбүлүкэ 24 улууһуттан (онтон 16 оройуон – аҕыйах ахсааннаах төрүт омуктар түөлбэлээн олорор сирдэрэ) 344 оҕо уонна ыччат кыттыыны ылбыттара. Бу суолталаах тэрээһиҥҥэ Арассыыйа киин куораттарыттан эспиэрдэр кыттыыны ылбыттара. Кинилэр Өймөкөөнтөн, Эдьигээнтэн, Эбээн Бытантайтан сылдьар төрүт норуоттар айар кэлэктииптэрин бэйэлэрин өбүгэлэрин үйэлэр тухары илдьэ сылдьыбыт абыычайдарын сөргүтүүлэрин олус сэргээбиттэрэ.

Улуустартан кэлбит норуот талааннарын сайыннарааччылар «төгүрүк остуол» тула олорон, фольклор, вокал, хореография сайдыытын боппуруостарын ырыппыттара. Кинилэргэ анаан Новгородтааҕы нуучча фольклоругар оҕо музыкальнай оскуолатын дириэктэрэ, педагогическай наука дуоктара Марина Бурьяк, «Кудесы» оҕо фольклорнай ансаамбылын салайааччы, Камчаткатааҕы норуот айымньытын киинин култуура нэһилиэстибэтин салаатын сэбиэдиссэйэ Мария Беляева сэминээр, практическай маастар-кылаастары ыыппыттарын олус сэргээбиттэрэ. Бэстибээл кыттыылаахтара Туймаада ыһыаҕын киэргэппиттэрэ.

Улуустары кытта сибээс

— Ханнык улуустар баһылыктара эһигини кытта ыкса сибээһи тутуһан үлэлииллэрий?

— Аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар сектордарын кытта ордук Өлөөн, Эдьигээн, Муома, Алдан, Уус Маайа, Усуйаана уонна Дьокуускай куорат дьаһалталара ыкса сибээстээхтик үлэлииллэр. Бу улуустар салалталара бэйэлэрин айар кэлэктииптэригэр олус улахан болҕомтолорун уураллар. Ол да иһин буолуо, бу ааттаммыт улуустартан, талааннаах дьон, төһө да ыраах олордоллор, ыраах айаны аахсыбакка, киин куоракка ыытыллар бары тэрээһиннэргэ өрүү актыыбынай кыттыыны ылаллар.

… Ити курдук, Саха сиригэр олорор аҕыйах ахсааннаах төрүт омуктар араас ис хоһоонноох бэрт интэриэһинэй үлэни ыыталлар.

 

Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Хаартыска — интэриниэттэн.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0