Харысхан Кынат хаартысканан ыраастыыр

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

  Игнат Бережнев итэҕэл күүһүгэр тирэнэн дьону эмтиир, ыраастыыр, инникини өтө көрөр айылгылаах эдэр киһи.

edersaas.ru

Ол да иһин буолуо, Харысхан Кынат диэн сахалыы аатын бэйэтин төрүт аатыттан тылбаастаан ылыммыт. Игнат — сахалыы «Кынат», Бережнев араспаанньаны тылбаастаатахха – “Харысхан” буоллаҕа. Бу аата эдэр киһиэхэ олус сөп түбэһэр. Онон, сүрүннээн, кини бу аатынан киэҥ эйгэҕэ тахсан эрэр. Харысхан Кынаты кытта көрсөн, дьиэ кэргэҥҥэ сыһыан, оҕо иитиитин, киһи тус айылгытын туһунан кэпсэттим. Эдэр киһини кытта сэһэргэһиибин хас да түһүмэххэ арааран, бэйэтин санаатынан тиэрдиим.

  • Кыһалҕалаах дьон кэлэн көрдөстөҕүнэ, хаһан да аккаастаабаппын. Ордук ийэлэр оҕолорун кытта өйдөспөт түгэннэригэр кэлэн сүбэлэтээччилэр. Кэпсиэхтээх киһибин хаартыскаҕа түһэрэн баран, кинини тулалыыр тас эйгэни сирийэн үөрэтэбин. Онно ол киһи атаҕар эбэтэр көхсүгэр ох саа маһа анньыллан сылдьар буолар. Оннук дьон ырааппаттар, санаалара түһэр, ис туруктара айгырыыр. Ол ону сарбыйан, ыраастаан кэбистэххэ, киһи тыллан кэлэр.
  • Миэхэ 20-лэрин ааспыт кыргыттар ыраастата кэлээччилэр. Өлбүт куһаҕан тыын Орто дойдуга кыыһы таптаан кэбиһиэн сөп. Оччотугар хайдахтаах да кыраһыабай, өйдөөх кыыска эр киһи чугаһаабат. Атын дьон хараҕар бу кыыс өрүү солото суох, үлэтинэн эрэ олорор, эр киһиэхэ наадыйбат курдук көстөр. Оттон кыыс да инчэҕэй эттээх буоллаҕа, ыал буолан, оҕо төрөтүөн баҕарара ханна барыай? Ол оннук көхсүгэр өлбүттээх тыыны илдьэ сылдьар үгүс кыыһы ыраастаабытым кэнниттэн, сыл иһигэр ыал буолан, кэскиллэрин тэринэн, билигин дьоллоох ыал мааны ийэлэрэ буолан олороллор. Киһи дьиктиргиэҕэ, миэхэ сирэйдэрэ-харахтара үллэн, бэйэлэрэ олох токуруйан хаалан баран кэлэллэр. Онон санаатыгар туох эрэ “сүгэһэрдээх” киһи, улахан ыарыыга ылларыан иннинэ, кэмиттэн кэмигэр бэйэтин ыраастата уонна ыраастана сылдьара ордук.
  • Уолаттарга тохтоотоххо, бэйэлэрин кыахтарыгар эрэммэт ыччаттар баар буолаллар. Мин сырдыкка уонна үтүөҕэ тардыбыт ыччаттарым ортолоругар күлүгээннэринэн аатырар уолаттар бааллара. Холобур, оннук киһи санаатын табыма эрэ, кыраттан да тымтан туруоҕа. Дэлэҕэ да, ийэ барахсан оннук оҕотугар өйөбүл көрдүү кэлиэ дуо? Дьиктитэ баара, оннук уолаттар ис эйгэлэрэ олус чараас буолар. Миэхэ арыллар түбэлтэлэригэр санаалара тууйулла сылдьыбыта аһылла биэрэн, мэктиэтигэр ытаан барааччылар. Оҕо эрдэҕиттэн комплекстаах, ыктарыылаах киһи ис иһиттэн тымта сылдьар буолар. Ити аата кини атын дьонтон харыстанар. Оччотугар мин кини ис туругун көрөбүн. Ол кэннэ үлэлээн киһибин бэйэм эйгэбэр киллэрэбин. Кини эттиин-хаанныын, өйдүүн-санаалыын сыһыйбытын кэннэ, бэйэтигэр эрэли уонна итэҕэли түстүүбүн. Ол киһи, истиин-тастыын уларыйдаҕына, билэр дьоно олус соһуйаллар: «Доҕор, эн бу киһини хайаатыҥ?” – диэн. Ити курдук ис айылгыта кэһиллибит киһиэхэ олоххо суолун арыйан биэрэбин.
  • Ыал буолбут эдэр дьон саҥа киһиэхэ олоҕу биэрээт да, оҕо иитиитигэр болҕомтолорун ууруохтарын наада. Кырачаан киһини эбээҕэ уонна эһээҕэ соҥнообокко, ийэ аҕа бэйэтэ иитиэхтээх. Оҕо олох кыратыттан ийэтин уонна аҕатын эйгэтигэр улаатыахтаах. Барыны бары толкуйдуур, анаарар сааһа сэттэтигэр диэри. Ийэ кута оҕоҕо ити сааһыгар диэри ордук сайдар. Ол кэннэ эбээ, эһээ көрүүтүгэр барыан син.
  • Киһи ис кута киинигэр баар. Саха мээнэҕэ киинэ түспүт сиригэр — төрөөбүт дойдутугар тардыспат. Төрөөбүт дойдутун кытта ис кута ситимнээх киһи төрөөбүт сирин кытта сибээһэ быстыбат уонна быстыа суохтаах. Ол ситим быстар түгэнигэр мөлтөөн, киһи ыарытыйыан сөп. Ол онно эмиэ үлэлэһэбин.
  • …  Ити курдук, олоҕу көрүүтэ киэҥ уонна сырдык ыччаттаах буолан, Сахабыт сирэ сарсыҥҥыта кэскиллээх буоллаҕа!

 

Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, https://edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0