Хампаанньа үлэһиттэрэ эт-хаан өттүнэн эрчиллэн, күннээҕи түбүктэн аралдьыйан, үлэ көдьүүһэ улаатарын туһугар табыгастаах усулуобуйаны тэрийэр. Ол курдук, алмааһы хостуур бырамыысыланнас 50 сылыгар 2005 сыллаахха Мииринэйгэ Кыайыы 60 сылыгар анаммыт спортивнай киин тутуллубута. Манна олохтоохтор мини-футболунан, хоккейынан, фигурнай хаҥкылааһынынан, шорт-трегынан, чэпчэки атлетиканан, саахыматынан, дуобатынан, ох саанан ытыынан сөбүлээн дьарыктаналлар.
edersaas.ru
Спортивнай кииҥҥэ дьарыктанар ыччат өрөспүүбүлүкэ уонна Арассыыйа туонатыгар араас хабааннаах күрэхтэһиилэргэ ситиһиилэхтик кыттар. Холобур, Светлана Рогозина чэпчэки атлетикаҕа Европа чөмпүйэнээтигэр боруонса мэтээли ылбыта.
Хаҥкыыга дьарыктыыр тириэньэр Ольга Ладыгина алмаастаах кыраай көрөөччүлэрин мууска күлүмүрдэс уоттардаах чаҕылхай дьоро киэһэнэн, киһи дууһатын кылын таарыйар үҥкүүнэн, ураты нүөмэрдэринэн үөрдэр.
Мииринэй спортивнай киинигэр мини-футболга аан дойду VI чөмпүйэнээтэ, Арассыыйа кубога, көҥүл тустууга Арассыыйа уонна АХШ киирсиитэ, Владислав Третьяк кубогар хоккейга Бүтүн Арассыыйатааҕы күрэхтэһии о.д.а. суолталаах күрэс былдьаһыы буолбута.
Аан бастаан алмаастаах куоракка тиийдэххэ, кэлии омук элбэҕин бэлиэтии көрөҕүн. Кинилэр быыстарыгар киирэн саха дьоно баһыйтаран сүтэн-оһон хаалбакка, эдэр ыччат төрүт үгэстэрбитин умнубакка илии-атах оонньууларынан дьарыктаналлара бэрт хайҕабыллаах. Ол эрэн, хапсаҕайга бу диэки улахан суолта бэриллибэккэ, сүүрбэччэ эрэ киһи эрчиллэр. Ону даҕаны дьону түмэ тардар, саха төрүт оонньууларын ханна да тиийбиттэрин иһин тарҕата, тэнитэ сылдьар чулуу уолаттар баар буолан.
Мииринэй олохтоохторо үксэ хаҥкыынан, хоккейынан, шорт-трегынан үлүһүйэн, ол алыбыгар ылларан, кэлии дьон хапсаҕайы билбэт буоланнар, тустаах болҕомто ситэ ууруллубат эбит. Хомойуох иһин, уолаттар дьарыктанар сирдэриттэн кытта матыах курдуктар. Бүгүҥҥү таһаарыыбытыгар кинилэр тустарынан кэпсиибит.
Успуорт кэмитиэтиттэн өйөбүл суох
Н.К. Докторов-Бычырдаан бирииһигэр өрөспүүбүлүкэ тустууга 2017 сыллаах турнирын кыайыылааҕа А.И. Никифоров кэриэһигэр өрөспүүбүлүкэ хапсаҕайга турнирын чөмпүйүөнэ, 62 киилэҕэ киирсэр 28 саастаах Андриан Никифоров ХИФУ Мииринэйдээҕи политехническай институтун бүтэрбитэ, билигин алмаастаах куорат «Интернациональнай» руднигар хайа маастара.
— Мин Үөһээ Бүлүүттэн төрүттээхпин, көҥүл тустуунан уонна хапсаҕайынан убайбын батыһан иккис кылаастан дьарыктанабын. Устудьуоннуур сылларбар хапсаҕайынан үлүһүйбүтүм, күүскэ ылсыбытым. Былырыын маастар нуорматын толорбутум. Хас нэдиэлэ ахсын өрөспүүбүлүкэ таһымнаах күрэхтэһиилэргэ Ньурбаҕа, Намҥа, Үөһээ Бүлүүгэ, «Хаҥалас хапсаҕайыгар» кыттыбытым, «Манчаары оонньууларыгар» киирсибитим.
Хапсаҕай көбүөрүгэр киирэн кыайарга, мин санаабар, бастатан туран, сытыы, булугас өй наада. Түргэн толкуйдаах киһи утарылаһааччытын иннигэр түһэр, ону таһынан, тиэхиньикэ, күүс, сылбырҕа буолуу ирдэнэр. Төһө да күүстээх буолбутуҥ иһин, хас хардыыгын толкуйдаабакка кииристэххинэ, кыайтараҕын. Онон успуорт эт-сиин эрэ дьарыга буолбатах, өй үлэтэ.
Оскуолатааҕы сылларбар хапсаҕайга аан бастаан Василий Данилов дьарыктаабыта, онтон устудьуоннуур кэммэр Ян Петров, билигин Юрий Константинов, ХИФУ филиалын физкултуураҕа преподавателэ эрчийэр. Мииринэйгэ ДЮСШ саалатыгар дьарыктанабыт, усулуобуйа барыта баар эрээри, бу киин дириэктэрэ: «Манна оҕолор эрэ дьарыктаныахтаахтар», — диэн дьиэлээх хаһаайын сөбүлээбэтин, биһиэхэ мэһэйдэтэрин эппитэ.
Оттон олохтоох дьаһалта успуорка кэмитиэтиттэн, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах күрэхтэһиилэргэ, холобур, Ньурбаҕа бараары массыына көрдөөбүппүт даҕаны биэрбэтэхтэрэ. Былырыын бэйэм сүүрэн-көтөн, тырааныспар булан, турнирга кыттыбатаҕым буоллар, хапсаҕайга успуорт маастарын нуорматын толоруом суох этэ. Онон, мин толкуйбунан, ким эрэ кэлэн көмөлөһөрүн кэтэһэн олордоххо, олоххор саҥа үрдэллэри ситиһэр кыаллыбат. Кэмитиэт сылга биирдэ массыына биэрдэҕинэ улахан үөрүү.
Бу эҥээр хапсаҕай көрүҥүн сэргиир, өйдүүр-өйүүр киһи суоҕун кэриэтэ. Көҥүл тустууга күрэхтэһиилэр ыытыллаллар эрээри, хапсаҕайы тоҕо эрэ улахаҥҥа уурбаттар.
Успуордунан дьарыктанар күннээҕи үлэбэр эргиччи туһалаах, куруук хамсана сылдьабын, доруобуйаҕа да туһалаах. Саха сиригэр элбэх күүстээх хапсаҕайдьыттар бааллар, кинилэртэн үөһээ бүлүүлэр тустууларын сөбүлээн көрөбүн.
Мин «АЛРОСА» хампаанньаҕа киирбитим биэс сыл буолла, симиэнэнэн үлэлиибин, сороҕор сарсыарда, эбиэт кэннэ, ардыгар түүн тахсабын. Онон дьарыктанарбар бириэмэ олох ыгым, өрөбүллэрбэр эрэ спортивнай саалаҕа тиийэбин. Мииринэйгэ дьиэлээхпит, дьиэ кэргэннээхпин, оҕолордоохпун. Кэргэним эмиэ «АЛРОСА»-ҕа автоматика салаатыгар үлэлиир.
“Бөртөлүөтүнэн тыаҕа илдьэн хаалларан кэбиһэллэр”
Михаил Трофимов, баахта ньыматынан сир магнитнай хонуутун чинчийэр эспэдииссийэ геофизига, сааһа 28. Хапсаҕайга 70 киилэҕэ диэри Мииринэй оройуонун, ыһыаҕын кыайыылааҕа, Үөһээ Бүлүүгэ өрөспүүбүлүкэ турнирыгар 2 миэстэ, Ньурбаҕа, Сунтаарга 3 миэстэ хаһаайына.
— Мин Чурапчы улууһун Сылаҥ нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. 2012 сыллаахха ХИФУ геологоразведочнай факультетын бүтэрбитим, геофизик идэлээхпин. Өссө устудьуоннуу сылдьан үлэм миэстэтин кэпсэппитим, онон үөрэхпин бүтэрээт, «АЛРОСА»-ҕа киирбитим. Билигин баахта ньыматынан Бүлүүтээҕи геологоразведочнай эспэдииссийэҕэ 15 күн үлэлиибин, 15 күн сынньанабын. Алмаас бырамыысыланнаһыгар сэттис сылбын үлэлиибин, сир баайын чинчийэбин. Биһигини халыҥ тыа быыһыгар бөртөлүөтүнэн илдьэн быраҕан кэбиһэллэр, кумаары-бырдаҕы аахсыбакка куруук сиргэ сылдьар буоламмыт, хапсаҕайдыырым туһата улахан.
Ыйга үс сиргэ көһө сылдьан үлэлиибит, саҥа сиргэ кэллэххэ, учаастакпытыгар тыатааҕы суола баар буолааччы, кырдьаҕаһы ыраахтан көрбүппүт. Саха киһитин сиэринэн сирбитин-уоппутун ханна да тиийдэрбит күндүлүүбүт. Идэм быһыытынан сир магнитнай хонуутун анал канадскай тэрилинэн кэмниибин, үөрэтэбин, онон биир да тимирэ-туһаҕа, саата-быһаҕа суох сылдьабын. Инники суолбун солоон биэрэр, аттыбар арыаллааччы киһилээхпин. Бу сэтинньигэ «Дружба» эрбиибит алдьанан хаалан, кыра сүгэнэн маһы кэрдэн, ону оттон үүтээммитигэр олорбуппут.
Күндү тааһы магнитнай хонуунан булабыт, буровиктар сири ханан үүттүүллэрин ыйан-кэрдэн биэрэбит. Геофизика дьиҥэ хас да ньыманан үлэлиир: электрическэй, сейсмическэй, магнитнай уонна гравиторазведка диэн баар.
Мииринэйгэ кэргэммин кытта дьиэ атыыласпыппыт. Билигин эдэр үлэһиттэри уопсай дьиэнэн хааччыйаллар, биһиги саҕана оннук суох этэ. Кэргэним бырайыак оҥорор, «Якутниипроалмаас»-ка үлэлиир.
Оскуолаҕа үөрэнэр кэмнэрбэр тустуунан дьарыктаммытым, онтон устудьуоннуур сылларбар хапсаҕайга киирсибитим. Мииринэйгэ 2012 сыллаахха кэлиэхпиттэн сөбүлүүр дьарыкпын бырахпакка эрчиллэбин. Манна хапсаҕайга идэтийбит тириэньэрбит суох. Улахан күрэхтэһиилэргэ төһө кыалларынан бэйэбит баҕа өттүбүтүнэн кытта сатыыбыт. Мин Сунтаарга, Үөһээ Бүлүүгэ миэстэлэспитим, өрөспүүбүлүкэ турнирыгар үһүс буолбутум. Быйыл МПТИ (Мииринэйдээҕи политехническай институт) тэрийбит күрэҕэр үһүс миэстэни ыллым.
Алмаастаах куоракка үксүн хоккейы, футболу, хаҥкыны өрө туталлар, илии-атах саха национальнай көрүҥнэригэр улахан болҕомто ууруллубат. Дьиҥэр, дьарыктанар усулуобуйабыт үчүгэй: саалаҕа икки маат тэлгэнэ сытар, манежка сүүрэбит, босхо эрчиллэбит. Манна сүүрбэччэ эр киһи: сахалар, эбэҥкилэр, бүрээттэр, киргизтэр, узбектар, дагестанецтар мустан тустабыт.
Ыһыахтарга хапсаҕайга киирсэбит, иллэрээ сыл бастыы сылдьыбытым, быйыл Арыылаахха бэйэм ыйааһыммар 62 киилэҕэ кыайбытым.
Өрүү сэргээн көрөр хапсаҕайдьыттарым Юрий Старостин, Иннокентий Иннокентьев, киһи эрэ умсугуйан көрө олоруон курдук киирсэллэр.
Хапсаҕайдьыт икки-үс кистэлэҥ албастаах, сиһэ, атаҕа түргэн, сымса буолуон наада, оччоҕо улахан күрэхтэһиигэ киирсиэн сөп. Билигин бу көрүҥ таһыма лаппа улаатта, сыл ахсын сайдан иһэр.
Дьиҥнээх эр дьон үлэтэ
Баахта ньыматынан ханна эрэ тыа быыһыгар, икки атахтаах хаһан да үктэммэтэх сиригэр, үрэх баһыгар, сир аннынааҕы ыас хараҥа шахтаҕа кааска банаарыгын кылайар уотугар тоҥтон толлубат, ириэнэхтэн иҥнибэт хорсун санаалаах дьиҥнээх эр дьон үлэлииллэр. Сылаас дьиэҕэ барыта бэлэмҥэ үөрэммит дьон маннык тыйыс усулуобуйаны сатаан тулуйбаттар. Ол иһин бырамыысыланнаска успуорка ситиһиилээх, илии-атах өттүнэн дьарыктаах, бэйэлэригэр эрэллээх уолаттар хаалаллар. Төһө да үрдүк үөрэхтэммиттэрин иһин кинилэр сылаас хонтуораҕа олорботтор, күн сырдыгын көрбөккө шахтаҕа киирэн хайа боруодатын көйөллөр, тыаҕа тахсан кыһыннары-сайыннары балааккаҕа олороллор. Үлэлэригэр сылайбыттарын, тоҥмуттарын сөбүлүүр дьарыктарынан аһарыналлар, эти-сиини ититэллэр, саха буолалларын быһыытынан, хапсаҕай хабыр хапсыһыытыгар хатарыллан, алмаас курдук кытаатан, уһаарыллан тахсаллар.
Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ», edersaas.ru