Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр 7 холуонньа баар — уопсай режимнээх (биир), кытаанах режимнээх (үс), ураты режимнээх (биир), эмтиир-көннөрөр (биир) уонна биир көс-холуонньа. Сылын аайы бу холуонньалартан 1000 кэриҥэ киһи буруйун боруостаан, босхолонон тахсар. Бу дьон ханна барарый, тугу гынарый, туох дьылҕаланарый?
Вера МАКАРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, https://edersaas.ru/
Уопсастыба кинини ылынар дуо? Дьоно үөрэ көрсөр дуо? Оннун-олоҕун булар дуо? Маннык олус уустук уонна уруккуттан улахан кыһалҕа буолбут тыын боппуруоһу олунньу 17 күнүгэр «төгүрүк остуол» тула олорон ырытыстылар. Сүрүн тэрийээччилэр — РФ Накаастабылы толорор федеральнай сулууспатын Саха сиринээҕи управлениета (нач. э.т. Владимир Узлов), СӨ Уопсастыбаннай кэтиир хамыыһыйата (бэр. Валентина Кириллина) уонна НТУ Уопсастыбаннай сэбиэтэ (бэр. Александр Друзьянов). Онон, «төгүрүк остуол» управление актовай саалатыгар буолла. Кыттааччылар — быраабы араҥаччылыыр уорганнар, бу кыһалҕаны олоххо быһаарарга кыһаллар уопсастыбаннай тэрилтэлэр бэрэстэбиитэллэрэ.
Управление начальнигын киһи быраабын тутуһууга көмөлөһөөччүтэ Анастасия Потапова иһитиннэрбитинэн, бүгүҥҥү күҥҥэ өрөспүүбүлүкэ холуонньаларыгар 3,386 киһи буруйун боруостаан олорор, ааспыт 2016 сылга 1059 киһи босхолонон тахсыбыт. Босхолоноро чугаһаабыт киһини кытта, сүрүннээн, социолог дьарыктанар. Итиэннэ маннык үлэ ыытыллар: бастатан туран, «Босхолонууга бэлэмнээһин оскуолатыгар» үөрэтэллэр, социальнай хааччыйыы эйгэтигэр туох уларыйыылар тахсыбыттарын быһааран биэрэллэр, бу киһи сибээстэрин сөргүтэллэр, психодиагностическай уонна психокоррекционнай тэрээһиннэр ыытыллаллар, пааспарын, биэнсийэтин оҥотторорго көмөлөһөллөр, атын социальнай суолталаах докумуоннарын бэлэмнииллэр, медицинскэй көмө оҥороллор, ис дьыала, дьарыктаах буолуу, олохтоох салайыныы уорганнарыгар ирдэбил-суруктары ыыталлар.
Хаайыыттан босхолонор киһиэхэ сокуон ирдэбилинэн, биир кэмнээх харчынан көмө оҥоһуллар. Холобура, 1219 киһи оннук босуобуйа ылбыт, төлөммүт уопсай суума 867 тыһыынча буолбут. Оттон билиэттэри атыылаһыыга 6.500.000 солк. туттуллубут. Ол эрэн, харчытын сорох киһи дьиэтигэр тиийбэккэ, күүлэйгэ барыырын, арыгы иһэн кэбиһэрин Владимир Узлов бэлиэтээтэ.
СӨ Киһи быраабыгар боломуочунайын аппараатын салайааччыта Надежда Егорочкина атын регионнарга бу кыһалҕаны хайдах быһаарарга дьулуһалларын кэпсээтэ. Калужскай уонна Свердловскай уобаластары холобурдаата.
СӨ ИДьМ-тын холуобунай ирдэбилгэ управлениетын начальнигын солбуйааччы Владислав Пономарев иһитиннэрбитинэн, урут сууттана сылдьыбыт дьон буруйу оҥоруута (рецидив) 2016 сылга 32,1 %-нан элбээбит. Хаайыыттан босхолонон баран хаттаан буруйу оҥорбут дьон 15 %-на холуонньаларга төннөр.
СӨ Уопсастыбаннай кэтиир хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ Валентина Кириллина Сүрүннүүр сэбиэти тэрийэргэ этии киллэрдэ. Бу сэбиэт интэриэстээх, көмөлөһүөн сөптөөх тэрилтэлэртэн чопчу этиилэри түмэн, олору өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар киллэрэн, бу кыһалҕаны судаарыстыба таһымыгар быһаарарга холонуохха диэн эттэ.
Дьиҥэр, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр хаайыыттан босхоломмут дьоҥҥо олорор сиринэн, үлэнэн хааччыйыыга, бары өттүнэн көмөлөһөр соруктаах икки уопсастыбаннай тэрилтэ үлэлээбитэ быданнаата — ол икки Ньукулай салайар тэрилтэлэрэ — Николай Яковлев Уус Алдаҥҥа уонна Николай Васильев Чурапчыга. Чурапчытааҕы «Үлэ коммунатын» Ньукулайа, ону тэҥэ, Дьокуускайдааҕы «Тирэх» (Саргылана Диодорова), «Линия жизни» (Оксана Кондакова) салайааччылара бу «төгүрүк остуолга» кыттан, тэрилтэлэрин үлэтин-хамнаһын билиһиннэрбиттэрэ кэрэхсэбиллээх.
НТУ Уопсастыбаннай сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Друзьянов Чурапчытааҕы «Үлэ коммунатын» курдук олус наадалаах тэрилтэлэр атын улуустарга эмиэ тэриллэллэрэ буоллар диэн баҕа санаатын эттэ.
Аны сэллик ыарыылаах дьон босхолонон тахсан баран, туох кыһалҕаны үөскэтэллэрин Фтизиатрия научнай-практическай киинин дириэктэрэ Александр Кравченко иһитиннэриитэ барыбытын да долгутта.
Биллэн турар, хаайыыттан босхоломмут дьон олоххо миэстэтин булара ыараханын, үксүгэр кыаллыбатын даҕаны, бу «төгүрүк остуол» кыттыылаахтара бэркэ диэн өйдүүллэр, биир мустуунан, биир кэпсэтиинэн ону быһаарар кыаллыбата чуолкай. Биһиэхэ эрэ буолбакка, киэҥ Арассыыйа бары муннуктарыгар баар проблема буоллаҕа. Олох хобдох кырдьыга да диэххэ сөп. Ол гынан баран, саатар маннык көрсөн, ырытыһан быһаарарга холонуу кэм эрэл санааны үөскэтэр.
Вера МАКАРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, https://edersaas.ru/
Ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ.