Социальнай ситиминэн “георгиевскай лиэнтэни кэтимэҥ!” диэн ыҥырыы тарҕанна. Онно этиллэринэн, “таҥнарыахсыттар атрибуттарынан симэммэттэригэр” сүбэлииллэр. “Сэриигэ баран охтубут, эбэтэр эчэйэн төннүбүт өбүгэлэрбит георгиевскай өҥ-дьүһүн аннынан кыттыбатахтара, кыһыл былаах анныгар охтубуттара, геройдуу сэриилэспиттэрэ. …Аҕа дойду сэриитигэр саамай улахан таҥнарыахсыт, бэйэтин норуотун утары сэриилэспит Власов генерал символикатынан симээн, билбэтчэйдэр, акаарылар оҥорбуттара хас да сыл буолла…” диэн этиллэр.
Кырдьык, үксүгэр биһиги үчүгэйдик билбэт да эрээри, дьону үтүктэн батыһарбыт баар суол. Оччотугар георгиевскай лиэнтэ туох суолталааҕый, туох историялааҕый диэн санааттан, хасыһан аахтым.
«Георгиевскай лиэнтэ» — 2005 сылтан ыытыллар уопсастыбаннай акция. «РИА Новости» уонна «Студенческая община» хамсааһын көҕүлээн, Кыайыы күнүгэр лиэнтэлэри түҥэтэллэр. Акция сыала-соруга: лиэнтэ кэлэр көлүөнэлэргэ киһи-аймах историятыгар саамай улахан, ынырык сэриигэ кимнээх кыайбыттарын, кими өйдүүрбүтүн, киэн туттарбытын санатыахтаах. Бэтэрээннэри ытыктыырбыт, сэриигэ өлбүт буойуннары кэриэстиирбит бэлиэтэ. Эргиэҥҥэ, рекламаҕа, бэлиитикэҕэ туһаныы бобуллар – босхо тарҕаныахтаах.
Бу кэмтэн акция үгэскэ кубулуйан, сыл аайы түмсүүлэр, тэрилтэлэр уонна судаарыстыба бүддьүөтүн суотугар ыытыллар. 2008 сылтан лиэнтэлэр 30-тан тахса дойдуга тарҕаналлар. 6 сыл иһигэр аан дойду үрдүнэн 50 мөлүйүөн лиэнтэ тарҕаммыта.
Георгиевскай лиэнтэ өҥүн-дьүһүнүн дьүөрэлэһиитэ, тас көрүҥэ Албан Аат уордьан I, II, III истиэпэннэрин уонна “1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Германияны Кыайыы иһин” мэтээл холуоккатын бүрүйэр гвардейскай лиэнтэ гиэнин курдук. Албан Аат уордьан 1943 сыл сэтинньи 8 күнүгэр, “Германияны кыайыы иһин” мэтээл 1945 сыл ыам ыйын 9 күнүгэр олохтоммуттара.
Аан бастаан георгиевскай лиэнтэ XVIII үйэҕэ үрдүкү армейскай наҕараада – Сибэтиэй Георгий (Георгиевскай кириэс) уордьаныгар туттуллубута. Холобур, улуу полководец Михаил Кутузов 1813 сыллаахха суруллубут мэтириэтигэр баар уордьана хара-оранжевай өҥнөөх георгиевскай лиэнтэлээх.
1917 сыллаахха сэбиэскэй былаас олохтоноотун, георгиевскай лиэнтэни туһанары тохтотон кэбиспиттэрэ. Онтон 1942 сыллаахха эрэ Албан Аат уордьаныгар туттубуттара. Ону даҕаны өҥө кыратык уларыйбыта. Хара-оранжевай буолбакка, хара-араҕас өҥнөөҕө уонна кытыытынан синньигэс хаймыылааҕа. Онон билигин “георгиевскай” диир оннугар “гвардейскай лиэнтэ” диир ордук чуолкай буолуо этэ диэччилэр бааллар.
Бу акцияны утарааччылар лиэнтэлэри араас табаарга, массыыналарга иилэллэр, сибэккилээн-таймалаан киэргэл курдук оҥороллор, харчыга атыылыыллар, суолтатын сүтэрэллэр диэн сөбүлээбэттэрин биллэрэллэр. Холобур, массыынаҕа иилиллибит лиэнтэ сылы быһа сылдьан, өҥө-дьүһүнэ, тас көрүҥэ мөлтүүр, суолтата да сүтэр. Онон суолтатын өйдөөн туран, көрүнньүк оҥостубакка, кэтэри-кэппэти быһаарыы – ким баҕарар үтүө баҕатынан буолар.
Эсесовецтар наҕараадалара этэ дуо?
Оттон генерал Власов диэн кимий? Дьиҥэ, Андрей Власов Кыһыл Аармыйаҕа карьерата табыллан испитэ. Аҕа дойдуну көмүскүүр сэриигэ Ленинград аннынан 2-с ударнай аармыйаны салайбыта. Манна төгүрүктээһиҥҥэ түбэһэн баран, хорсуннук сэриилэһэ сатаабатаҕа, ньиэмэстэр билиэн ылбыттарын кэнниттэн, таҥнаран, кинилэргэ үлэлээн барбыта. Нуучча босхолуур аармыйатын (РОА), дьиикэй СС “Рона” дивизиятын чааһын уонна казактар сорох баандаларын салайбыта.
Фашистар бассабыыктары утарар урукку Үрүҥ аармыйа офицердарын, саллааттарын – нууччалары, украинецтары туһаммыттара. Ол курдук РОА (Нуучча босхолуур аармыйата), УПА (Украинскай повстанческай аармыйа), “Российское народное ополчение”, СС “Русская национальная бригада”, “Русская Освободительная Народная Армия”, уо.д.а. тэриллэн, Сэбиэскэй Аармыйаны утары сэриилэспиттэрэ.
Баларга урукку ыраахтааҕы офицердара, саллааттара бааллара. Кинилэр истэригэр ыраахтааҕыттан ылбыт Георгиевскай уордьаннаах 30 киһи баара. Ол уордьаннарын түөстэригэр иилинэ сылдьаллара. Ону сорох хаартыскалар туоһулууллар. Ол эрээри эсэсовецтар бары Георгиевскай уордьаны, лиэнтэни кэтэ сылдьыбыттара, кинилэргэ итинник анал наҕараада баара диэн этии оруна суох. Тоҕо диэтэр, кинилэргэ итинник наҕараада суоҕа, урукку, ыраахтааҕы саҕанааҕы уордьаннарын иилинэ сылдьаллара.
Германия хотторбутун кэнниттэн, Власовтааҕы Сэбиэскэй Сойууска туттарбыттара. Кинилэргэ 1946 сыллаахха бириигэбэр тахсан, өлөрүллүбүттэрэ.
Ангелина Васильева, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru