«Эдэр саас» саайт уопсастыбаннай кэрэспэндьиэнэ, Кэбээйи улууһун Кэбээйи нэһилиэгин олохтооҕо Татьяна Максимова-Лазарева оҕуруотчут бэрдэ.
edersaas.ru
Кини эмтээх оттору хомуйуунан эмиэ дьарыктанар. Бэйэтин олус туһалаах сүбэтин кытта уопсастыбанньык маннык үллэстэр.
Болҕомто – эмтээх окко
— Эн эмтээх оттору хомуйуунан дьарыктанар эбиккин дии. Онон кэпсэтиибитин сүрүннэн бу тиэмэҕэ аныахха.
— Эмтээх отторго уруккуттан болҕомтобун хатыыр этим. Сүүрбэччэ сыллааҕыта кучу оту, чээрэни хомуйан чэй оҥосторум. Онтон малина, хаптаҕас, моонньоҕон сэбирдэхтэрин уонна дөлүһүөн отонун хатаран, чэй оҥостон иһэбин. Кэлиҥҥи сылларга эмтээх оттор тустарынан бэрт элбэх кинигэ тахсан, доруобуйаны бөҕөргөтөр отторго болҕомтобун ордук хатыыр буолтум.
Хатыҥ ытарҕата, дөлүһүөн силиһэ…
— Дьиэбит аттыгар үүнэр үүнээйи барыта эмтээх курдук этэллэр дии?
— Бу холобурдуур үүнээйилэрим, кырдьык, дьиэ таһыгар үүнэллэр. Ол курдук, мин хатыҥ ытарҕатын көөнньөрөн, саҥа тахсыбыт сэбирдэхтэринэн эмтэнэр буолбутум. Уопсайынан, хатыҥ сэбирдэҕэ уонна ытарҕата олус туһалаах. Ордук дьон бүөр ыарыытыгар туһаналлар. Бүөр тааһын түһэрэр. Онон наһаа күүстээх эттик буолан, сэрэнэн туттуохха наада. Тирии ыарыытыгар кэмпириэс быһыытынан эмиэ туттуллар. Куртахтара аһы буһарыытыгар эрэйдэнэр дьон гастриттан уонна язваттан эмтэнэллэр. Быары, үөһү эмиэ ыраастыыр. Тыҥа, сөтөл ыарыыларыгар эмиэ туһалаах. Сэбирдэх паарынан тыынан эмтэниэххэ сөп. Өрүү тииһи сайҕана сырыттахха, туһата эмиэ баһаам.
Хатыҥ ытарҕатын уонна сэбирдэҕин киһи илиитигэр сыста сылдьар буолбутун кэннэ, бэс ыйын саҥатыгар саҥа тыллыытын саҕана хомуйуохтааххын. Салапааҥҥа укпаккын. Аһыйан, уутуйан хаалар. Кумааҕыга куурдар ордук.
Тиит саҥа тахсыбыт мутукчата эмиэ киһи илиитигэр сыста сылдьар кэмигэр туһалаах. Бэс мас пыльцата, туорааҕа олус туһалаахтар. Дөлүһүөн силиһин хаар түһүөн иннинэ хомуйан, хаһаанан, көөнньөрөн иһии бүөргэ туһалаах. Ону тэҥэ дьахтар миоматыгар хортуоппуй сибэккитин хатаран иһэр олус көмөлөөх.
Оту, сибэккини сиитэс таҥаска эбэтэр ас буһарар хачыгырас кумааҕы үрдүгэр күн тобулу көрбөт сиригэр хатарар үчүгэй. Аны кэлин дьиэ таһыгар үүнэр үүнээйиттэн барыанньа оҥорор буоллум.
Ньээм от сибэккититтэн барыанньа
Ньээм от сибэккитин сиитэлээн тоҕон кэбиспэккэ, бэрт хойуу эмтээх барыанньа оҥостуохха сөп. Бу быары ыраастыырга олус туһалаах. Элбэҕи сиир көҥүллэммэт.
Мин 250 устуука сибэккини хомуйан баран, от күөх сибэкки чааскытын быһан быраҕабын. Биһиэхэ сибэкки бэйэтэ эрэ наада. Тымныы уунан кутабыт. Сибиэһэй лимоны сууйан баран, кыра гына кырбастаан, уҥуохтарын ылҕаан, сибэккилээх уубутугар кутан оргутабыт. 5 мүнүүтэ мөлтөх уокка тэптэрэ түһэбит. Сойутан баран, холодильника хаппахтаан уурабыт. 10-12 чаас кэнниттэн таһааран сиидэлиибит. Хойуутун баттыалаан, уутун ордугун түһэрэбит. Ити хойуутугар 1 киилэ саахар кутабыт уонна уокка уурабыт. Бу кэм устата ханна да тэйбэккэ, сахара ууллуор диэри буккуйабыт. Онтон чаас аҥара орто уокка оргутабыт. Барыанньабыт бэлэм буолла. Итиилии стерильнай кырыыҥкаларга кутабыт. Миэхэ 1 литр кэриҥэ туохха да тэҥнэммэт дьикти сыттаах, амтаннаах сибэкки барыанньата тахсыбыта.
Дөлүһүөн сибэккититтэн барыанньа
Биһиэхэ наада: 300 гр дөлүһүөн сибэккитэ, 250 мл уу, 1 ч/л лимон кислотата, 800 гр саахар.
Дөлүһүөн сибэккитин үргээн аҕалаат, сууйабыт, уутун сүүрдэбит. Ити кэмҥэ саахартан сироп оҥоробут. Онно сибэккилэрбитин, лимон кислотатын кутабыт. 20-30 мүнүүтэ орто уокка оргутабыт (оргуйуу саҕаланыытыттан). Ханнык да барыанньатааҕар дьикти кэрэ өҥнөөх, туохха да тэҥнэммэт амтаннаах барыанньа бэлэм. Стерильнай кырыыҥкаларга кутабыт.
Дөлүһүөн сибэккититтэн барыанньа тымныйыыга, сөтөлгө уонна да атын элбэх ыарыылартан эмтээх. Ону сэргэ доҕотторгутун күндүлүүр мааны ас буолар.
Бэс туорааҕыттан барыанньа
Бу эмиэ биир дьикти барыанньа. Бэс туорааҕын 1 киилэни хомуйан аҕалан, 1 киилэ саахары кутабыт уонна биир суукка оннук хаалларабыт. Онтон 200 мл уу кутабыт уонна орто уокка 15-20 мүнүүтэ оргутабыт. Сойбутун кэннэ стерильнай кырыыҥкаларга кутабыт уонна холодильникка угабыт. Маннык оҥоһуллубут бэс туорааҕын барыанньата доруобуйаҕа туһалаах. Иммунитеты улаханнык бөҕөргөтөр. Араас ыарыыларга барытыгар туһалааҕа биллэр.
… Ити курдук Татьяна Максимова-Лазарева сүбэлииринии, аттыбытыгар үүнэр үүнээйилэри хомуйан, киһи эмп да оҥостуон, аска да туттуон сөп.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru