Дьоруойдар уулуссалара хайдах туруктаахтарый?

Бөлөххө киир:

Быйыл Улуу Кыайыы 74 сылын бэлиэтиибит. Сыллар, күннэр аастахтарын аайы, сэриигэ кыттыбыт дьоруойдар ахсааннара аҕыйаан иһэр. Ол эрээри, биһиги билиҥҥи эйэлээх олохпут туһугар тыыннарын толук уурбут, хааннарын тоҕон сэриилэспит дьоруойдарбытын ытыктыырбыт, умнубаппыт тухары, кинилэр ааттара тыыннаах.

edersaas.ru

Дьоруойдар ааттарын үйэтитии биир көрүҥэ – кинилэр ааттарын уулуссаларга иҥэрии. Дьокуускай куоракка барыта 350-тан тахса уулусса, переулок, проспект, болуоссат, сквер баар. Олортон Аҕа дойду сэриитин дьоруойдара: Сергей Асямов, Михаил Водопьянов, Рихард Зорге, Дмитрий Красильников, Клавдий Краснояров, Владимир Лонгинов, Федор Охлопков, Иван Папанин, Федор Попов, Андрей Притузов, Николай Степанов, Георгий Шавкунов, Владимир Колбунов, Михаил Космачев, Алексей Миронов, Владимир Сапожников, Михаил Стрекаловскай, Николай Чусовской ааттарын сүгэр уулуссалар бааллар. Бу кинилэртэн үгүстэрэ – Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойдара. Үгүстэрэ Саха сирин кытта ситимнээхтэр, ол эрээри, оччотооҕу кэм сиэринэн, сорох уулуссаларга Дьокуускайга кэлэ да сылдьыбатах дьон ааттарын иҥэрбиттэр эбит.

Дьэ, Кыайыы 74 сылыгар, Дьоруойдар ааттарын сүгэр уулуссалар хайдах туруктаах эбиттэрий? Биир күн такси сакаастаан баран, бу уулуссалары кэрийдибит. Хатыҥ Үрэх, порт, ГРЭС, Сайсары, Аппа уҥуор, ДСК оройуоннара…

Бэлиэтээн эттэххэ, куорат уоттаах-күөстээх, килэйбит-халайбыт киин уулуссалара сүрүннээн революционердар, сэбиэскэй-партийнай үлэһиттэр ааттарын сүгэллэр. Онтон Аҕа дойду сэриитин буо­йуннарын ааттарын 60-с сыллартан саҕалаан иҥэрэн барбыттар. Онон ол саҕана куорат кытыытыгар, кыбычыын, оҥоһуута суох, кыра уулуссаларга тиксибиттэр эбит.

Арай, Федор Попов, Георгий Шавкунов уулуссалара, куорат киинигэр баар буолан, ас­­паал бүрүөһүннээхтэр, оҥоһуулаахтар, кэмиттэн кэмигэр өрөмүөннэнэллэр.

Ильмень күөлгэ өлбүт буо­йуннар сквердэрэ син оҥоһуулаах, көрүллэр-харайыллар. Ол да ­буоллар, үөһэ туруйалары тутан турар тимирдэрэ тыалга хам­саан иэҕэҥнии турар, пааматынньык аннынааҕы гранит таас билиитэлэр эмтэрийэн түспүттэр. Хата, онно көрөн турдахпытына, биир уол оҕо ол түспүт билиитэни ылан, сыһыары тутаттыы сылдьар. Уолтан аатын ыйыппыппар: “Витябын” диэн баран, оптуобуска сүүрэн хаалла. Бу оҕо, үүнэр көлүөнэ бэрэстэбиитэлэ, сорох улахан дьоннооҕор баҕас дьоруойдар хорсун быһыыларын суолтатын ордук өйдүүр дуу дии саныыгын…

Оттон бу маннык хартыынаны көрөн, киһи хараастар – са­­йыннары куурбат халыйбыт чалбахтар, оҥоһуллубатах уулуссалар, хомуллубатах бөх-сах, иҥ­­нэл-таҥнал түспүт, ууга барбыт ­дьиэлэр… Сапожников уулуссатыгар тиийэн баран, дип-дириҥ чалбахха түһэн хаалыахпытын, хата, массыынабыт кыахтаах буолан, таҕыстыбыт.

Хомойуох иһин, куорат кытыытынааҕы уулуссалар өтөрүнэн оҥоһуллар былааннара суох.

Быһаарыы

Дьокуускай к. дьаһалтатын суолга-иискэ управлениетын дааннайынан, 2019 сылга 22,8 км. уһуннаах 20 уулусса өрөмүөннэниэхтээх. Онно 1,5 млрд. солк. кэриҥэ үп көрүллүбүт. Бу былааҥҥа Дьоруойдар уулуссаларыттан Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа, космофизик-учуонай, Ленинскэй бириэмийэ лауреата Дмитрий Красильников уулуссата эрэ киирбит.

Сахалар киэн туттар Дьоруойдарбыт – Федор Охлопков, Николай Степанов, Алексей Миронов, Николай Кондаков, Николай Чусовской уулуссалара бэрт ыраах, чааһынай дьиэлэрдээх, киһи мээнэ сылдьыбат оро­йуоннарыгар бааллар. Булан тиийэриҥ да уустук. Хата, уулуссалар саҕаланыыларыгар Дьоруой туһунан суруктаах, хаартыска­лаах дуоскалар бааллар эбит. Салгын сиэн, кубарыйан эрэр көрүҥнээхтэр. Кыайыы 75 сылыгар бу Дьоруойдар уулуссаларыгар туох эмэ тупсарар үлэ ыытыллара, ­дуоскалар саҥардыллаллара буоллар, үчүгэй буо­луох эбит. Манна куорат дьаһалтатын сэргэ, уопсастыбаннас эмиэ турунуон наада.

Хаһан эмит бу уулуссалар көбүс-көнө аспаал суолунан тыргыллыахтара, мааны тротуардарынан бүрүллүөхтэрэ, олордуу маһынан көҕөрө чэлгийиэхтэрэ, сиэдэрэй сибэккинэн симэниэхтэрэ дуо?

Ама, бу дуо, биһиги Дьоруойдарга махталбыт?!

Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Андрей Сорокин (СИА) түһэриилэрэ.

Фоторепортаж

Владимир Сапожников (1914-1982)

– Дьокуускайга төрөөбүтэ. 23-с авиационнай полк эскадрильятын хамандыырын солбуйааччы. Майор 1944 сыллаахха 360 бойобуой көтүүнү оҥорбута бэлиэтэнэн, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойун аатын иҥэрбиттэрэ.

Николай Степанов (1923-1992)

– Бүлүүгэ төрөөбүтэ. 1944 сыллаахха кулун тутар 11 күнүгэр Украинаҕа Буг өрүһү туорааһыҥҥа хорсун быһыыны оҥорбута бэлиэтэммитэ. Сэрии кэнниттэн иитээччинэн, леснигинэн үлэлээбитэ. Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа (1990 сыл).

Николай Чусовской (1910-1977)

– Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа (1945). Ньурба улууһун Антоновкатыгар төрөөбүтэ. 172-с гвардейскай стрелковай полк 3-с батальонун хамандыыра, майор Чусовской Зееловскай үрдэли ыларга хорсун быһыыны көрдөрбүтэ.

Владимир Лонгинов (1919-1943) 

– Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа, старшай сержант. Уус Алдан улууһун Тандатыгар төрөөбүтэ. 1943 сыллаахха Днепр өрүһү туорааһыҥҥа хорсун быһыыны оҥорбута. 1966 сыллаахха урукку Академическай уулусса кини аатынан ааттаммыта.

Клавдий Краснояров (1907-1943)

– Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа. Сэрии иннинэ Дьокуускайга олорбута, үлэлээбитэ. 1943 сыллаахха  Украинскай фронт рядовойа Краснояров Александр Матросов хорсун быһыытын хатылаабыта – бэйэтинэн өстөөх амбразуратын бүөлээбитэ. 1944 сыллаахха урукку Алданскай уулусса кини аатынан ааттаммыта.

Ильмень күөлгэ кыргыһыы

– 1943 сыл олунньутугар 12-с гвардейскай полк 3-с, 19-с, 40-с хайыһар биригээдэлэрэ Ильмень күөл кытылыгар турар дэриэбинэлэри ылар соруктаах атаакаҕа туруммуттара. Биригээдэлэргэ сүрүннээн саха буойуннара бааллара. Холобур, 19-с биригээдэҕэ 600-чэ саха баара. Өстөөх ытыалааһыныгар түбэһэн, үгүстэрэ суорума суолламмыттара.

Рихард Зорге (1895-1944) 

– аатырбыт разведчик,  Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа. Японияҕа сэбиэскэй разведка резиденэ этэ, бэйэтэ ньиэмэс буолан, Германия посольствотыгар үлэлээбитэ. Германия Сэбиэскэй Сойууска саба түһээри бэлэмнэнэрин сэрэтэ сатаабыта. Дьоппуоннар кинини тутан, ыйаан өлөрбүттэрэ.

Николай Гастелло (1907-1941)

– Белоруссияҕа төрөөбүтэ. Үс сэрии кыттыылааҕа, 207-с авиационнай полк 2-с эскадрильятын хамандыыра. Сэрии саҕаланаатын, бойобуой көтүү кэмигэр сөмөлүөтэ табыллыбытын кэннэ, өстөөхтөр колонналарыгар салайан, элбэх фашиһы, сэрии тиэхиньикэтин суох гыммыта.

Александр Матросов (1924-1943) 

– Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа, стрелок-автоматчик, комсомолец. 19 сааһыгар ньиэмэс бүлүмүөтүн түөһүнэн бүөлээн, бэйэтин взводун байыастара атаакалыылларыгар көмөлөспүтэ. Кини хорсун быһыыта сэбиэскэй кэмҥэ киэҥник сырдатыллыбыта, ырыаҕа-хоһооҥҥо хоһуллубута.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0