Дьокуускай куорат национальнай гимназиятын үөрэнээччилэрэ хомус оҥороллор (ВИДЕО)

“Үтүө күнүнэн, оҕолоор! Бары баартыкпытын кэтэбит, оннубутун булабыт. Бүгүн биһиги хомус чаастарын бэлэмниэхпит”, — Дьокуускайдааҕы национальнай гимназия 5-с “Г” кылааһын үөрэнээччилэригэр учуутал, хомус ууһа Феликс Комиссаров ыытар үлэ уруога ити курдук саҕаланар.

Хомус күнүнэн…

Өссө иллэрээ сыл этэ дуу, куорат килбэйэр киинигэр — Дьокуускайдааҕы национальнай гимназияҕа үөрэнээччилэр уруок кэмигэр хомус оҥороллорун соһуйа истибиттээхпин. Баран көрөн суруйбут киһи диэн толкуйдуур этим да, сыл аайы тоҕоостоох кэми мүччү тутан иһэрим. Дьэ, ол баҕа санаам быйыл Хомус күнүн иитинэн туолан эрэр. Учуутал Феликс Анатольевиһы кытта сүбэлэһэн, иккис уруогунан гимназияҕа баран иһэбин.

“Аныгыскы тохтобул – Дьокуускай куораттааҕы  национальнай гимназия”

Оптуобуска тугу таах олоруллуой, сэһэргии иһиэххэ. Феликс Комиссаров Мэҥэ Алдан (Томпо) оскуолатын бүтэрэн баран, Намнааҕы педагогическай кэллиэскэ үөрэнэ киирбитэ, салгыы кэтэхтэн педагогическай академияҕа технология учуутала идэтин баһылаабыта. Онтон ыла идэтинэн үлэлээбитэ уонтан тахса сыл буолла. Норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах тимир ууһа, Саха сирин тимир уустарын сойууһун чилиэнэ, 2011 сыллаахха ыытыллыбыт Хомус норуоттар икки ардыларынааҕы VII бэстибээл-кэнгириэһигэр кини оҥорбут хомуһа тоҕус бастыҥ хомус ахсааныгар киирбитэ. Аны 2017 сыллааҕы Дархан Уус быыстапкаҕа I истиэпэннээх дипломунан наҕараадаламмыта.

Ол икки ардыгар “Аныгыскы тохтобул – Дьокуускай куораттааҕы  национальнай гимназия” диэн оптуобус мин түһүөхтээх тохтобулбун биллэрэр.

Гимназияҕа киирэн сыгынньахтанан, маҥнайгы мэндиэмэҥҥэ технология кэбиниэтин ыйдаран тиийэбин. Барыта орун-оннугар, туох даҕаны ордук хос көстүбэт. Истиэнэ кытыытынан араас улахан станоктар тураллар. Аана аһаҕас ыскаап быыһынан көрдөхпүнэ, араас үнүстүрүмүөннэр кэчигирэспиттэр. Ол икки ардыгар оҕолор кутулла түһэллэр. Уу-чуумпу турбут мастарыскыай күө-дьаа буола түһэр.

“Үтүө күнүнэн, оҕолоор!”

“Үтүө күнүнэн, оҕолоор! Бары баартыкпытын кэтэбит, оннубутун булабыт. Эрдэтээҥҥи уруоктарга биһиги сүрүннээн маһынан уһаммыппыт. Ол эрээри, үөрэх бырагырааматын быһыытынан, уруокка тимирдэри кытта билсиэхтээхпит, үлэлиэхтээхпит. Мин илиибэр собуокка хатайдаммыт тимир уонна тимир илииһэ баар. Бу илиис туохха майгынныырый? Икки тутаахтаах тимир эрбиини бары билэр инигит?”, — диэтин кытта онтон-мантан “билэбит”, “аһаа” диэн саҥалар иһиллэллэр. Салгыы кылгастык тимирдэр туохха туттуллалларын кэпсиир.

Бүгүн учуутал Феликс Анатольевич оҕолорго бу тимирдэртэн хомус куорпуһун уонна хомус тылын бэлэмнииргэ үөрэтэр.

Уруок үгэнэ

Линиэйкэни ылан 6,5 мм суоннаах боробулуохаҕа 25 см уһуну мээрэйдииртэн саҕалаан, бөлөх-бөлөҕүнэн мустубут оҕолорго биир-биир барытын көрдөрөр. Остуолга турар чыскыга ытыттаран баран: “Аргыый, күүскэ баттаабакка эрэ тимир эрбиитинэн эрбиибит”, — диэн көрдөрөөтүн кытта, тимир тимиргэ аалыллар тыаһа оргуйа түһэр. Ким эрэ солбуйса сылдьан эрбиир, ким эрэ сүбэлиир… Уолаттар өр гымматтар. Бүтэрбиттэрэ эрэ баар.

Салгыы эрбээбит тимирдэрин кыстыкка ууран, хайдах көннөрөрү көрдөрөр. Көрдөххө, икки уол бу үлэҕэ сыстаҕастара ала чуо биллэр.  “Элбэхтэ таптайдаххытына, үөрэниэххит. Сэттис кылаастар харахтарын симэн да баран көннөрөр кыахтаахтар”, — диэн онтун быыһыгар үөрэнээччилэрин тэптэрэн биэрэр. Уһукка тиийэн: “Сэрэниҥ, илиигитин чугас тутумаҥ”, — диэн сэрэтэр саҥата иһиллэр. Хомус куорпуһа бэлэм!

Салгыы эрбии илииһиттэн хомус тылын хайдах быһары көрдөрөр. Бу балачча уустук буолан, бэйэтэ эрдэттэн бэлэмнээбит. Хайдах гыммытын быһааран баран, аны муннукка турар чыскыга туттарар итиэннэ өрбөх сыыһынан саба быраҕаат, улахан өтүйэнэн охсор. Илиис бэлиэтэммит сиринэн тостор тыаһа иһиллэр. Хомус тыла бэлэм!

Уруок кэмигэр оҕолор хомус дэтээлин эрэ бэлэмнииллэр эбит. Салгыы таһырдьатааҥҥы оһохтоох мастарыскыайга таһааран, быспыт тимирдэрин кытардан, хомус быһыытын биэрэллэр, чочуйаллар, аалаллар, тылын олордоллор… Үлэтэ элбэх.

“Оҕолоор, уруок бүттэ. Бэлэм тимирдэргитин миэхэ аҕалан көрдөрүҥ, туттарыҥ”, — диэтин кытта оҕолор биир-биир кэлэн көрдөрө-көрдөрө остуолга уураллар уонна уһаммыт остуолларын тып-тап курдук хомуйан кэбиһэллэр.

Уруок быыһыгар

Үлэ уруогар киһи кэпсэтэр кыаҕа суох. Биир кэм — тыас. Онон сынньалаҥҥа быыс булан кэпсэтэн ыллыбыт.

— Оҕо көрөн үөрэнэр. Мин маҥнай хомус оҥоруутугар уус таайбыттан, үлэ уруогун учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Гаврил Николаевич Комиссаровтан үөрэммитим. Бастакы хомуспун устудьуоннуу сылдьан оҥостубутум. Салгыы Роман Ильич Готовцевка уһуйуллубутум. Гимназиябыт оччотооҕу дириэктэрэ Николай Константинович Чиряев хомуһу улаханнык сэҥээрэр этэ. Маҥнай утаа үлэ миэстэтин тэрийэргэ улаханнык өйөөбүтэ. Иккис мэндиэмэҥҥэ Хомус күнүн иитинэн сыллата хомуһу оҥоруу технологиятын туһунан кыра экспозиция бэлэмниибит. Оҕолор өрүү көрө сылдьаллар.

“Уус кыһата” куруһуокка чахчы баҕалаах эрэ оҕо дьарыктанар. Бэһис кылаастар арыый кыралар диэччибин да, быйыл икки оҕо суруппута, — диир учуутал.

Икки ый иһигэр хомус бэлэм!

Феликс Анатольевич ити кэпсиир иитиллээччилэрэ — 5-с “Г” кылаас үөрэнээччилэрэ Тимур Ноев уонна Саша Кириллин. “Үлэ уруогар үксүгэр мастан оҥоһугу оҥоробут. Маҥнай быһыытын уруһуйдуубут, онтон быһабыт. Уруогу таһынан куруһуокка дьарыктанабыт. Хомус хайдах оҥоһулларын барытын илэ көрбүппүт, салгыы бэйэбитигэр хомус оҥоһуннубут. Маҥнай суон боробулуоханы (тимири) быспыппыт, оһоххо итиппиппит уонна хомус быһыытын курдук токуруппуппут. Саамай уустуга тылын быһар. Феликс Анатольевич көмөлөһөр”, — диэн кэпсииллэр. Уолаттар “Уус кыһата” куруһуокка быйылгы үөрэх дьыла саҕаланыаҕыттан эрэ дьарыктанан эрэллэр эрээри, баара-суоҕа икки ый иһигэр бэйэлэригэр номнуо хомус оҥостубуттар.

Учууталларыгар сөп буола-буола кэлэн: “Хаһан хомуска тардан иһитиннэрэбитий?”, — диэн сибигинэйэн ыйыталларын алҕас истэн кэбистим. Учууталлара кылгастык билиһиннэрээтин кытта, кырачаан уустар хомустарын тыаһатан иһитиннэрэллэр. “Уус кыһатыгар” чахчы баҕаран туран дьарыктаналлара кинилэр уоттаммыт харахтарыгар көстөр. “Оҕо бэйэтэ оҥорбут хомуһа тыас таһаардаҕына, сир үрдүгэр кинилэр саҕа дьоллоох суох”, — диэн уһуйааччылара бэлиэтиир.

Арай, өскөтүн, хас биирдии оскуолаҕа, үөрэх кыһатыгар саха төрүт култууратын, үгэһин бу гимназияҕа курдук өрө туталлара эбитэ буоллар, диэн санаалаах Антонина Гаврильевна, Николай Константинович Чиряевтар ааттарынан Дьокуускайдааҕы национальнай гимназия аанын сабан тахсабын. Итиэннэ сэмээр “хомус оҥорорго гимназияҕа үөрэммитим” диэн тыллары эрэнэ кэтэһиэҕиҥ.

Оҕолор уруокка дьарыктарын видеотун манна көрүҥ:

Людмила ПОПОВА.

Мария ВАСИЛЬЕВА (СИА) хаартыскаҕа түһэриилэрэ.

Видео: Денис ПОПОВ.