Дьиэ кэргэн аан дойдутааҕы күнүн ХНТ (ООН) Генеральнай ассамблеята 1993 сыллаахха олохтообута. Араас дойдуларга уопсастыбаннас болҕомтотун дьиэ кэргэн болҕомтотугар туһаайар сыаллаах.
Киһи киһи буолуута, сайдыыта дьиэ кэргэнтэн саҕаланар. Киһи-аймах сыаннастара, култуурата, көлүөнэлэр солбуһуулара барыта дьиэ кэргэҥҥэ иитиллэр. Дьиэ кэргэн бөҕө тутуллаах, байылыат олохтоох буоллаҕына, судаарыстыба эмиэ бөҕөргүүр. Таптала, истиҥ сыһыана, сарсыҥҥыга эрэлэ суох киһи киһи буолбат, цивилизация эмиэ бу сыаннастарга олоҕурар. Маны барытын дьиэ кэргэн эрэ биэрэр кыахтаах.
Сыл аайы Дьиэ кэргэн аан дойдутааҕы күнүгэр биир сүрүн тиэмэ ананар. Холобур, көлүөнэлэр солбуһуулара, үлэни уонна дьиэ кэргэн эбээһинэстэрин дьүөрэлээһин, кыаммат ыаллар кыһалҕаларын быһаарыы, миграция боппуруостара, инбэлииттэр, СПИД, кырдьыы кыһалҕалара, о.д.а. таарыллыбыттара.
Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр дьиэ кэргэн институтун бөҕөргөтүүгэ, сыаннастарын тарҕатыыга, статуһун үрдэтиигэ ыччат дьыалаларын уонна дьиэ кэргэн бэлиитикэтин министиэристибэтэ боломуочуйалаах. Онон бу күҥҥэ анаммыт декада ыам ыыйын 12 күнүттэн саҕаламмыта. Бары улуустарга араас тэрээһиннэр ыытыллыахтара. Үлэһит династиялары, өр сыл бииргэ олорбут ыаллары чиэстиэхтэрэ. Үтүө дьулуур сылыгар анаммыт, элбэх оҕолоох ыалларга көмөлөһөр сыаллаах акциялар ыытыллыахтара.
Бу күҥҥэ “Арассыыйа ийэлэрэ” хамсааһын Саха сиринээҕи салаата Эппиэтинэстээх төрөппүт оскуолатын үһүс дьарыгын ыыталлар. Манна дьиэ кэргэн, оскуола уонна уопсастыба бииргэ алтыһыытын тула кэпсэтиэхтэрэ.
Дьокуускай куорат дьаһалтата ыам ыйын 15 күнүгэр “Тэрчи” кииҥҥэ аһымал кэнсиэри тэрийэр. Бары уокуруктарга “Дьиэ кэргэн – судаарыстыба төрүтэ” диэн тэрээһиннэр буолуохтара. Ону тэҥэ ыам ыйын 22 күнүгэр “Дьоллоох дьиэ кэргэн – дьоллоох куорат” диэн үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ ыҥыраллар.
Оттон ыам ыйын 24 күнүгэр өрөспүүбүлүкэҕэ судаарыстыбаннай дьиэ кэргэн уонна демографическай бэлиитикэни олоххо киллэрэргэ үлэлэспит Дьиэ кэргэн кэмитиэтэ тэриллибитэ 25 сылыгар аналлаах үөрүүлээх тэрээһин декаданы түмүктүө.
Ангелина Васильева, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru