Дьайымтыалаах, көдьүүстээх дьаһаллар. 414 миллиард үпкэ туох оҥоһулунна?
Уһук Илин эрэгийиэн экэниэмикэтин сайыннарарга, омук инвестордарын аҕаларга уонна Азия, Чуумпу акыйаан дойдуларын кытта бииргэ үлэлэһэргэ Владивосток куоракка сылын ахсын аан дойду таһымнаах Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форум ыытыллар.
Өрөспүүбүлүкэ форумҥа сыл ахсын социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыга туһааннаах инвестиционнай бырайыактары билиһиннэрэр. Бу форум тэриллиэҕиттэн түөрт сыл иһигэр биһиги өрөспүүбүлүкэбит 414 миллиард солкуобай суумалаах 75 сөбүлэҥи түһэристэ. Онтон олоххо төһөтө киирдэ?
Илиҥҥи форум түмүктэрэ
СӨ Экэниэмикэтин министиэристибэтэ этэринэн, аныгы технология көмөтүнэн олоххо киирбит сонун бырайыак быһыытынан, «Mitsui уонна Komaihaltec” дьоппуон хампаанньатын көмөтүнэн, Тиксиигэ тыал күүһүнэн уоту хачайдыыр, 1МВт кыамталаах ситим оҥоһулунна. «Роснефть» хампаанньа Орто Ботуобуйатааҕы ньиэп-гаас конденсааттаах сири туһаҕа таһаарда.
«АЛРОСА» Үөһээ Муунаҕа айылҕа баайдаах сири арыйан, алмаас сүүнэ улахан саппааһын 2042 сылга диэри хостоон, араас таһымнаах бүддьүөт хааһынатын хаҥатыаҕа. Итиэннэ «Дражнай» учаастакка Тарыннааҕы хайаны байытар кэмбинээт үлэҕэ киирдэ.
Ааспыт форум түмүгүнэн, Саха сиригэр икки урутаан сайдар социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыы бырайыактара: «Кангалаас» индустриальнай паарка уонна «Соҕуруу Саха сирэ» ТОР үлэлэрин саҕалаабыттара.
«Эрэгийиэҥҥэ биир сүрүн суолталаах партнер быһыытынан Япония үлэлэһэр. Владивосток куоракка Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форум кэмигэр дьоппуон хампаанньаларын, үп-харчы тэрилтэлэрин кытта кэпсэтии түмүгэр өрөспүүбүлүкэҕэ омук партнердарын кытта үлэлииргэ саҥа саҕахтар аһылыннылар. Япония парламеныгар икки сыл тухары Саха сирин инвестбырайыактарын блиһиннэрбиппит. Ол түмүгэр өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтэ сайдарыгар омук хапытаала киирэн, күүс-көмө, тирэх буолуоҕа», — диэн эттэ Александр Кондрашин, СӨ инвестицияны киллэрии уонна табаары омук сиригэр таһаарыыны өйүүр ааҕыныстыба генеральнай дириэктэрэ.
Илиҥҥи форум былаһааккаларыгар Уһук Илин эрэгийиэҥҥэ инвестордар кэлэн үлэлииллэригэр туох усулуобуйа, чэпчэтии баарын дьүүллэһэллэр, оҥорон таһаарыыга саҥа сүүрээннэри, бастыҥ уопуттаах хампаанньалары билиһиннэрэллэр.
Баараҕай бырайыактар
Быйыл суолталаах улахан бырайыактарга болҕомто ууруллуоҕа. Ол курдук, Дьокуускай куоракка Өлүөнэ өрүһү туоруур муоста, флоту саҥардарга Жатайдааҕы өрүс аалларын тутар уонна өрөмүөннүүр собуот тутуутун, төгүрүк сыл үлэлиир «Хотугу сулус” оҕо сынньалаҥын киинин тэрийии боппуруостарын тула кэпсэтии тахсыаҕа.
– Күн бүгүн 40 миллиард солкуобай суумалаах 30 Сөбүлэҥи түһэрсэргэ былаан оҥоһулунна. Бастатан туран, Дьокуускай куорат аэропордун аан дойдутааҕы терминалын саҥардарга, «Саюри» төгүрүк сыл үлэлиир тэпилииссэни салгыы тутарга, «Кангалаас” урутаан сайдар сиргэ күндү таастары кырыылыыр ювелирнай салааны арыйарга, о.д.а. болҕомто ууруллуоҕа.
Итини олоххо киллэрэргэ аан дойду үп-харчы тэрилтэлэрин, улахан корпорациялары кытта судаарыстыбаннай-чааһынай партнерство чэрчитинэн бииргэ үлэлэһэргэ СӨ Бырабыыталыстыбата Сөбүлэҥ түһэрсиэҕэ. Соҕурууҥҥу-Илин Азия партнердарын — «Mitsui, Komaihaltec”, “NEDO” уонна “Хоккайдо Корпорейшн” дьоппуон хампаанньаларын – кытта көрсүөхтэрэ, дойду икки ардынааҕы кэпсэтиигэ кыттыахтара, — диэн иһитиннэрдилэр Экэниэмикэ министиэристибэтигэр.
2050 сылга диэри туох күүтэрий?
Форум сүрүн тэрээһинин быһыытынан, дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин 2025 сылга диэри Уһук Илин сайдыытын национальнай бырагырааматын бигэргэтиэҕэ. Бу бырагыраама 2035 сылга диэри национальнай бырайыактары, судаарыстыбаннай бырагыраамалары, хампаанньалар уонна биэдэмистибэлэр өр кэмнээх былааннарын түмүөхтээх. Маны таһынан Уһук Илин бары эрэгийиэннэрин, ол иһигэр өрөспүүбүлүкэ 2032 сылга уонна тус сыаллаах 2050 сылга диэри социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын стратегиятын торумнуохтара.
Национальнай бырагыраама сүрүн тосхоллоругар Уһук Илин олохтоохторун этиилэрэ киирдилэр. 2018 сыл бүтүүтэ дф2025.рф сайт аһыллыбытыгар, нэһилиэнньэ олох-дьаһах, хамнас, дьиэ-уот, ипотека, биэнсийэ, о.д.а. боппуруостарга туох санаалааҕын суруйан ыыппыта.
Дьон тугу туруорсарый?
Саха сириттэн бүгүҥҥү олохпут таһымын тупсарарга туһаайан, 3000 тахса араас этии түмүллүбүтэ. Саамай элбэх этии инфраструктураны сайыннарарга, социальнай эбийиэктэри тутарга киирбитэ уонна дьон тырааныспар хааччаҕа суох сылдьарын, сыаната удамыр буоларын туруорсубуттара.
Инники тутуллар мэҥэ бырайыак быһыытынан, Өлүөнэ өрүс нөҥүө муоста тутуута, гаас ситимин тардыы, киин куорат аэропордун саҥардыы уонна Дьокуускайдааҕы ГРЭС-2 иккис уочаратын тутуу ааттаммыта.
Национальнай бырагыраама макро-эрэгийиэн өр кэмнээх сайдыытын тосхоллорун түстэһиэ, экэниэмикэ уһулуччу сайдарыгар, дьон олоҕун таһыма тупсарыгар улахан мэҥэ бырайыактары олоххо киллэриэ.
Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru