Чэпчэтиилээх кирэдьиит: былырыыҥҥыттан ордук эрээри, лимииккэ ырааҕынан тиийбэт
Саха сирин бааһынай хаһаайыстыбалара уонна тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтииптэрэ АПК 5 бырыһыаннаах кирэдьиититтэн былырыын көрө маппыттарын, сыччах соҕотох “Эрэл” ТХПК (Нам улууһа) эрэ кылгас болдьохтоох кирэдьииккэ тиксибитин туһунан элбэхтик суруйан-иһитиннэрэн турабыт. Быйыл хайдахпытый? Сыл баччатыгар 5 хаһаайыстыба кылгас (1 сылга диэри) болдьохтоох кирэдьиити уонна 1 тэрилтэ уһун болдьохтоох (2 сылтан 15 сылга диэри) инвесткирэдьиити ыллылар итиэннэ ылан эрэллэр.
Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтин бу боппуруоска эппиэттээх исписэлииһэ Герман Николаевтан туоһулаһан билбиппинэн, сэрэйиллибитин курдук, өрөспүүбүлүкэ бэйэтин баана – “Алмаасэргиэнбаан” АУо 2018 сылтан боломуочуйа ылан үлэлэһэн эрэрэ үтүө өттүнэн сабыдыаллаата: 1 бааһынай хаһаайыстыбаҕа 340 тыһ. солк. уонна 2 тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтиибигэр 1-6 мөл. солк. суумалаах кылгас болдьохтоох кирэдьииттэри итиэннэ Тулагы Сыырдааҕар кыһыннары үлэлиир тэпилииссэ комплексын тутар “САЮРИ” ХЭУо-ҕа тутуу II уочаратыгар 247 мөл. солк. суумалаах инвесткирэдьиити (өлүүскэлээн) биэртэлээтэ.
Саната таарыйа эттэххэ, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр АПК чэпчэтиилээх кирэдьиитин биэрэргэ, “Алмаасэргиэнбааны” таһынан, өссө 6 баан боломуочуйалаахтар. Балартан “Газпромбаан” АУо, “ВТБ Баан”, “Росбаан” уонна “Сибээс-Баан” ПАУо-лар бу дьыалаҕа ВТБ-тан уратылара холонон даҕаны көрө иликтэр. “Сбербаан” ПАУо 1 предпринимательгэ 750 тыһ. солк. суумалаах кирэдьиити биэрдэ. Оттон “Россельхозбаан” АУо 1 астыыр-үөллүүр потребительскай кэпэрэтиипкэ биэриэхтээх кирэдьиитин тиксэрбитин-тиксэрбэтэҕин чуолкайдаары ыйыталастым даҕаны, “конфиденциальнай” диэн албаһыраннар, сүгүн-саҕын хоруйдаабатылар. Сэрэйдэххэ, тиксэрэ иликтэрин саптынаахтыыллар. Дьэ, барахсан “абыраллаах” баан буолла – Саха бааһынайдарын тустарыгар.
Герман Герасимович этэринэн, Россия Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр быйыл кылгас болдьохтоох кирэдьииккэ хайысхаларынан 8 мөл. 354,80 тыһ. солк. лимиити тириэрдибититтэн билиҥҥитэ 7 мөл. 859 тыһ. солкуобайын туһана иликпит. Министиэристибэ кэлэр 7-с түһүмэххэ испииһэк хомуйбутугар Саха сириттэн 2 бааһынай хаһаайыстыбата холбоон 2,5 мөлүйүөнү көрдөөбүттэрэ киирбит. Ити субсидияланар суумата 98,6 тыһ. солкуобай эрэ. Боломуочуйалаах бааннар тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччулартан 3,1 мөл. солк. суумаҕа (субсидията – 122,3 тыһ. солк.) сайаапкалары көрө сылдьаллар. Г.Николаев “мантан сайын бэс ыйыттан саҕалаан астыыр-үөллүүр кэпэрэтииптэр балачча ылыахтарын сөп” диэн эрэнэр. “Тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын астааһын” хайысхаҕа 2,5 мөл. солк. лимиит тириэрдиллибититтэн таһааран, 120 мөл. солкуобайтан тахсаҕа сайаапкалыахтаахтар.
Уһун болдьоххо бэриллэр инвесткирэдьиит туһунан эттэххэ, Саха сириттэн эбии 2 хаһаайыстыба 82 мөл. солк. суумаҕа сайаапка биэрбитин бааннар көрө сылдьаллар. Тоһоҕолоон эттэххэ, инвесткирэдьииккэ лимиит олохтоммот, дойду үрдүнэн уопсай хочуол. Өскөтүн хаһаайыстыбалар итиччэ сууманы ылар түгэннэригэр субсидияланар суумата 1 мөл. 412,15 тыһ. солк. харчыга тэҥнэһэр. Онон, быстахтык түмүктээн эттэххэ, саха бааһынайдара чэпчэки кирэдьииккэ тиксиилэрин көрдөрүүтэ былырыыҥҥытааҕар ордук эрээри, лимиити туһаныы ырааҕынан ситэтэ суох.
Василий НИКИФОРОВ, edersaas.ru