Быыбар – 2018: Сүүтүк сүүмэрдээһин (ырытыы)

Бөлөххө киир:

От ыйын 3 күнүнэн Ил Дархан быыбарыгар кыттыан баҕалаах кандидаттартан Быыбар киин хамыыһыйата докумуоннары ылан бүттэ. Аны билигин кандидаттар “муниципальнай сиидэни” ааһыахтара. Ол аата, олохтоох салайыныы өйөбүлүн ылыахтара.


Баһылыгы талыы историятыттан

Өрөспүүбүлүкэ бастакы бэрэсидьиэнин талыы 1991 сыллаахтан саҕаламмыта. Ахсынньы 20 күнүгэр быыбар ыытыллан, Михаил Николаев Саха сирин олохтоохторун баһыйар үгүс куолаһын ылан (76,7 %), өрөспүүбүлүкэ бастакы бэрэсидьиэнэ буолбута. 1996 с. иккис болдьоҕор талыллыбыта. Киниэхэ быыбардааччылар 58,96 % куоластаабыттара. Өскөтүн, бастакы быыбарга икки эрэ кандидат кыттыбыт буоллаҕына, бу сырыыга алта киһи быыбарга кыттыбыта. Михаил Ефимович кэнниттэн биэтэккэ “хомуньуустартан” турбут Артур Алексеев кэлбитэ. Кини быыбардааччылар 25,46 % ылбыта.
2001 с. буолбут быыбар Саха сирин историятыгар биир умнуллубат түгэни хаалларбыта. Өйдүүргүт буолуо, ити сыл сааһыгар Михаил Николаев үһүс болдьоҕор кыттара-кыттыбата ыйааһын бэскитигэр туран, олус атааннаһыылаах быыбар ааспыта. Парламент сокуоҥҥа уларытыыны киллэрэртэн аккаастанан, Михаил Ефимович үһүс болдьоҕор кыайан турбатаҕа. Бэйэтин оннугар “АЛРОСА” хампаанньа салайааччытын Вячеслав Штыров кандидатуратын өйүүрүн туһунан биллэрбитэ. Быыбар кыһын ахсынньы 23 күнүгэр ыытыллыбыта. Барыта сэттэ киһи кыттыбыта. Ол эрээри, кандидаттар бэрэсидьиэн дуоһунаһыгар олорор кирбиини кыайан ылбакка (биэтэккэ бастакы кэлбит икки киһи Вячеслав Штыров – 45,54 %, Федот Тумусов – 17 % ылбыттара), быыбар 2002 с. тохсунньуга иккиһин ыытыллыбыта. Түмүккэ Вячеслав Анатольевич туһатыгар Саха сирин олохтоохторо 59,25 % куоластаабыттара.
Үһүс бэрэсидьиэн өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар кэлэригэр биһиэхэ быыбар диэн сотуллан турар кэмэ этэ. Регион үрдүкү салалтата Ил Түмэн дьокутааттарынан талыллара. Саха сирин иккис бэрэсидьиэнэ Вячеслав Штыров 2010 с. бэйэтин баҕатынан тохтуурун биллэрбитэ. Кини оннугар бэрэсидьиэн э.т. оччолорго бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлинэн үлэлии олорбут Егор Борисов РФ бэрэсидьиэнин Дмитрий Медведев уурааҕынан анаммыта. Ити сыл сайыныгар Ил Түмэн дьокутааттарын баһыйар үгүс куолаһын ылан, Егор Афанасьевич бэрэсидьиэнинэн анаммыта. Үрдүкү салалтабытын куоластаан быыбардааһыммыт 2012 с. биирдэ эргиллэн, 2014 с. Егор Борисов быыбарга кыттан, 58,79 % ылбыта. Кини кэнниттэн Эрнст Березкин (“Гражданскай платформа”) 29,49 % куолаһы ылан иккис миэстэ буолбута.
Саҥа Ил Дархаммытын эһиил 2019 с. талыахтаах этибит. Ол эрээри, Егор Борисов бэйэтин баҕатынан дуоһунаһыттан тохтоон, быыбар быйыл күһүн балаҕан ыйын 9 күнүгэр болдьоҕун иннинэ ыытыллар. Бэҕэһээ сэттэ баартыйаттан кандидаттар Быыбар киин хамыыһыйатыгар докумуоннарын туттардылар. Санатан эттэххэ, сокуонунан Ил Дархан быыбарыгар бэйэ кандидатуратын туруорунуу диэн суох. Онон дьэ, ханнык баартыйалартан кимнээх быыбарга кытталларын көрүөххэйиҥ.

“Биир ньыгыллартан”

Ааспыт нэдиэлэҕэ “Биир ньыгыл Россия” баартыйа конференция ыытан, дэлэгээттэр кистэлэҥ куоластааһыннарынан Ил Дархан быыбарыгар Айсен Николаевы туруордулар. Кистэлэҥ куоластааһыҥҥа Айсен Николаевы таһынан Норуот фронун Саха сиринээҕи отделениетын салайааччыта Валерий Лютай уонна “Эдэр гвардия” салайааччыта, Ил Түмэн дьокутаата Александр Сусоев ааттара ааттаммыта.
Ыам ыйыгар РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Айсен Сергеевиһи Ил Дархан эбээһинэһин быстах кэмҥэ толорооччунан анаабыта. Кини 1972 с. Лениградка төрөөбүтэ. Үөһээ Бүлүүтээҕи физмат хайысхалаах оскуоланы кыһыл көмүс мэтээлинэн бүтэрбитэ. Москватааҕы судаарыстыбаннай университеты үөрэнэн бүтэрбитэ. 25 сааһыгар Ил Түмэн дьокутаатынан талыллыбыта. “Алмаасэргиэнбаан” салайааччытынан, Үп миниистиринэн үлэлээбитэ. Кэлин СӨ бэрэсидьиэнин уонна бырабыыталыстыбатын дьаһалтатын салайааччытынан, бастакы вице-премьерынан анаммыта. 2012 с. Дьокуускай куорат баһылыгынан талыллыбыта. 2017 с. иккис болдьоҕор быыбардаммыта.

“Хомуньуустартан”

Россия Федерациятын коммунистарын баартыйата бу да сырыыга бэйэтин үгэһиттэн туораабата. Уопсай мунньаҕынан быһааран, быыбарга лидердэрин Виктор Губарев кандидатуратын туруордулар. Виктор Николаевич бу иннинээҕи бэрэсидьиэн быыбарыгар кыттан, куоластааччылар 5,31 % ылбыта.
Виктор Губарев – Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, төрдүс, бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутаата, “РФКП” Саха сиринээҕи отделениетын салайааччыта, Ил Түмэҥҥэ фракция лидерэ. 1949 с. Ростов уобалаһыгар төрөөбүтэ. Саха сиригэр 70-с сыллартан кэлэн үлэлиир. Үлэтин Орто Халыма улууһуттан саҕалаабыта.

“Либерал-демократтартан”

Россия либеральнай-демократическай баартыйатыттан эмиэ Гаврил Парахин турда. Кини бу иннинээҕи бэрэсидьиэн быыбарыгар кыттан, куоластааччылар 3,19 % ылбыта. Былырыын Дьокуускай куорат баһылыгын быыбарыгар кини туһатыгар олохтоохтор 4,5 % куоластаабыттара.
Гаврил Парахин – Ил Түмэн дьокутаата, “РЛДП” Саха сиринээҕи отделениетын салайааччыта, предприниматель. 1972 с. Дьокуускайга төрөөбүтэ. 1997 с. бэйэ дьыалатынан дьарыктанар. “Кармен” диэн улахан маҕаһыыннаах. Физкультура учуутала идэлээх. Өрөспүүбүлүкэҕэ бокса федерациятын салайааччыта.

“Сиэрдээхтэртэн”

“Сиэрдээх Россия” Саха сиринээҕи отделениетын конференциятыгар ааспыт нэдиэлэҕэ лидердэрэ Федот Тумусов Ил Дархан быыбарыгар кыттыбатын туһунан иһитиннэрбитэ. Баартыйаттан быйылгы быыбарга кыттарга Мирнэй оройуоннааҕы сэбиэтин дьокутаата Владимир Богданов кандидатуратын туруорарга куоластаатылар.
Владимир Богданов 1974 с. төрөөбүтэ. Психолог идэлээх. Оройуоннааҕы сэбиэккэ мандаат хамыыһыйатыгар баар. Ону таһынан коммунальнай хаһаайыстыба, промышленность, тутуу, энергетика, тырааныспар, суол, экология, тыа хаһаайыстыбатын, сибээс, быраап, олохтоох салайыныы хамыыһыйаларыгар үлэлэһэр. “АЛРОСА” авиахампаанньатыгар инженеринэн үлэлиир. Былырыын “Сиэрдээх Россия” аатыттан Мирнэй куорат баһылыгын быыбарыгар кыттыбыта.

“Социальнай реформаттан”

Ил Дархан быыбарыгар кыттар бэһис баартыйанан “Социальнай реформа – айылҕа баайын – норуокка” баартыйа буолар. Бу баартыйа Александр Силини туруорда. Кини биһиэхэ саҥа киһи. Нерюнгри оройуоннааҕы сэбиэтин дьокутаата. Александр Александрович 1958 с. Кемеров уобалаһыгар төрөөбүтэ. 80-с сыллартан Нерюнгритааҕы автобазаҕа үлэлээбит. Радиоҕа, “Индустрия Севера” хаһыакка үлэлии сылдьыбыта.

“Родинаттан”

“Родина” баартыйаттан Алексей Лаптев киирсиэҕэ. Кини бу баартыйа Саха сиринээҕи отделениетын салайааччытынан 2013 с. анаммыта. Муниципальнай быыбардарга хаста да кыттан турар. Норуот фронун чилиэнэ. 1981 с. Дьокуускайга төрөөбүтэ. СГУ Үп, экономика факультетын, Уһук Илиннээҕи судаарыстыбаннай техническэй университеты үөрэнэн бүтэрбитэ. Кикбоксинынан уонна тхэквондонан дьарыктаммыта. Дьокуускай куорат дьаһалтатыгар үлэлээбитэ. 2013 с. бэйэ дьыалатын арынан үлэлиир.

“Гражданскай платформаттан”

Уонна бэҕэһээ бүтэһигинэн түүн уон икки чаас саҕана “Гражданскай платформа” баартыйаттан Эрнст Березкин докумуонун туттарда. Быыбар киин хамыыһыйата иһитиннэрбитинэн, кини Ил Дархан быыбарыгар кыттар санаалааҕын баартыйа федеральнай кэмитиэтин кытта сөбүлэһиннэрбэтэх. Баартыйа Саха сиринээҕи конференциятыгар эрэ сөбүлэһиннэрбит. Ол да буоллар, хамыыһыйа киниттэн докумуонун тутта.
Эрнст Березкин 1970 с. Нам улууһугар төрөөбүтэ. Санкт-Петербурдааҕы экономика уонна үп университетын үөрэнэн бүтэрбитэ. Үһүс, төрдүс ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутаата. Үп миниистиринэн, бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан үлэлии сылдьыбыта. Кэлин “Бүлүү” суол управлениетыгар үлэлээбитэ.

Түмүк

Онон түмүктээн эттэххэ, Быыбар киин хамыыһыйатыгар сэттэ киһи докумуонун туттарда. Өскөтүн урукку өттүгэр “Сиэрдээх Россия”, “РФКП”, “РЛДП”, “Гражданскай платформа” баартыйалар өрөспүүбүлүкэ салалтатын быыбардарыгар киирсибит буоллахтарына, “Социальнай реформа” уонна “Родина” бастакыларын кытталлар. Сокуон быһыытынан, Ил Дархан быыбарыгар кыттар кандидаттар олохтоох салайыныы баһылыктарын, дьокутааттарын өйөбүлүн ылыахтаахтар. Ити норуокка “муниципальнай сиидэ” диэн ааттанар. Бу эрэ кэннэ регистрацияны ааһар кыахтаналлар.
Онон баартыйатын эрэ өйөбүлүнэн буолбакка, норуоттарын сүүтүк оҥостон сүүмэрдэнэн тахсыбыт лидер аны күһүн өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар кэлиэҕэ.

Аграфена КУЗЬМИНА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0