Бырабыыталыстыба таһымыгар тиэрмини кытта үлэлэһэр уорган баар буолуохтаах

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Лоп курдук П.А.Ойуунускай төрөөбүт күнүгэр сөп түбэһиннэрэн, өрөспүүбүлүкэтээҕи медиакииҥҥэ “Саха тылыгар саҥа тиэрминнэр” диэн бэрт интэриэһинэй, хас биирдии “мин сахабын” дэнэр киһини долгутар “төгүрүк остуол” буолан ааста. Тэрээһиҥҥэ учуонайдар, тыл үөрэхтээхтэрэ, тылбаасчыттар, саха тыла сайдарын туһугар туруулаһар биирдиилээн дьон кытыннылар. 

Саха тылыгар тиэрминнэр хайдах үөскүүллэрий? Манна бастакы олугу кимнээх уурбуттарай?

Гаврил Торотоев, ф.н.к., М.К.Аммосов аатынан ХИФУ РФ Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттарын тылларын уонна култуураларын институтун дириэктэрэ:

— Сахалыы тиэрмини оҥоруу биһиэхэ 1917 сылтан саҕаламмыта уонна ол кэмтэн ыла билиҥҥэ диэри биэс түһүмэҕи ааста диэн өйдүүбүт. Манна маҥнай үлэспит дьонунан Өксөкүлээх Өлөксөй, Семен Донской, Алтан Сарын, Күндэ, Ойуунускай буолаллар. Маҥнайгы түһүмэххэ тиэрминнэргэ үлэ саҥа саҕаланан эрэрэ. Иккис кэрдиис кэмҥэ тылдьыкка майгынныыр үлэлэр оҥоһулаллар Үһүскэ — тылдьыттар тахсыталаан бараллар. Төрдүс кэрдиис кэмҥэ биэс, бэһискэ сүнньүнэн 28 тылдьыт оҥоһуллубут. Урукку өттүгэр үөрэхтээхтэр, санааларын ууран туран үлэлиир дьон бааллара. Кинилэр тус баҕаларынан, тылы “имитиилэрин” күүһүнэн бэчээттэппит үлэлэрэ буолар. Холобура, Ойуунускайдаах кинигэлэрин Киин ситэриилээх кэмитиэт президиумунан бигэргэппит.

Александра Акимова, ф.н.к., Гуманитарнай чинчийэр институт научнай үлэһитэ:

— Киһи тиэрмини ылбычча айан, оҥорон барбат. Тыл сокуонугар олоҕуран оҥоһуллар. Маҥнай тыл эквиваленын булуллар. Суох буоллаҕына, ол тыл өйдөбүлүн бэлиэтиир хаачыстыбатынан көрөн, чугаһатан эбэтэр сыһыарыы көмөтүнэн тиэрмини оҥоруохха сөп.

Николай Павлов-Халан, Сахалыы Бикипиэдьийэни салайааччы:

— Былырыыҥҥы таба суруйуу тылдьыта тахсыан үс сыл иннинэ оҥоһуллан бүппүтэ. Ол эрээри, илии баттаммакка, үс сылы быһа хамсаабакка турбута. Дойду таһымыгар эмиэ ити курдук кыһалҕа тирээбитэ. Маҥнай бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ бигэргэтэр этэ. Оттон билигин Үөрэх министиэристибэтэ бигэргэтэр. Мантан мөккүөр үөскээн тахсар. Тыл аҥардас үөрэххэ эрэ буолбакка, туох баар эйгэҕэ барытыгар туттуллар эбээт. Мин санаабар, тыл диэн норуот уопсай баайа буолар. Аныгы тэтимнээх олоххо элбэх тиэрмин киирэринэн сибээстээн, бүтэһик тылы анал үөрэхтээх дьон — учуонайдар этиэхтээхтэр.

Павел Ксенофонтов, “Сахатранснефтегаз” кылаабынай инженерэ:

— Бу кэмҥэ диэри тыл бэйэтэ сайдыахтаах диэн олорон кэллибит. Сахалар ахсааммыт аҕыйах буолан, тастан киирии сабыдыала, дьайыыта күүстээх. Салгыы маннык олордохпутуна тылбыт кэхтэр туруктаах. Ол инниттэн хас да хайысханан үлэлиир анал кэмитиэт тэрийиэхтээхпит. Бу кэмитиэккэ араас эйгэҕэ үлэлии сылдьар дьон киириэхтээхтэр. Холобура, медиктэр, промышленниктар, химиктэр, суут-сокуон үлэһиттэрэ…

Билигин мин оҕолорбун сахалыы үөрэтэрим олус уустук. Эйгэлэрэ нууччалыы буолан, нууччалыы саҥараллар. Бэйэбит оҕо сылдьан уу сахалыы тыыннаах эйгэҕэ улааппыппыт, сахалыы тыыннаах этибит. Дьиксинэрим диэн баар – сиэннэрбин кытта, баҕар, сахалыы сатаан кэпсэппэт түгэннээх киһи сылдьарым буолуо диэн. Ол инниттэн саха тыла кэхтибэтин туһугар күүстээх үлэни ыытыахтаахпыт.

Анна Атастырова, Ил Түмэн документационнай управлениетын старшай референэ:

— Биһиги күннэтэ ылыллар сокуоннары, уураахтары барытын сахалыы тылбаастыыбыт. Тылдьыты барытын туһанабыт. Тиэрмини туттуу бу аҥардас Саха сиригэр эрэ буолбакка, бүтүн Россия үрдүнэн баар улахан кыһалҕа. Бииртэн биир, саҥаттан саҥа омук тыла киирэ турар. Холобура, “урбаан” диэн тылы туттар буоллубут эрээри, салалта ылыммат. Өскөтүн чопчу хайа эрэ уорганынан бигэргэтиллибитэ эбитэ буоллар, ылыныах этилэр.

Айталина Никифорова, Ил Дархан уонна СӨ быраабыыталыстыбатын дьаһалтатын тылбаас салаатын үлэһитэ:

Маннык төгүрүк остуолу тэрийбиккит олус наадалаах, туһалаах. Билиҥҥи курдук балысханнык сайдар кэмҥэ бириэмэни халтай ыыппат, уһаан-тэнийэн хаалбат туһугар, кырдьык, тиэрмини бигэргэтэр уорган наада. Ол гынан баран, тылы олус сахатытыы, уустугурдуу аныгы ыччаты төрөөбүт тылыттан тэйитиэ суоҕа дуо, диэн ыйытыы үөскүүр.

Тиэрмини хайдах киэҥник тарҕатабыт?

Евдокия Герасимова, ф.н.к., М.К.Аммосов аатынан ХИФУ РФ Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттарын тылларын уонна култуураларын институтун доцена:

Мин санаабар, тиэрмин тылбааһын саамай тарҕатар эйгэ – телевидение, араадьыйа, бэчээт. Норуот ылыммыт тиэрминин олоххо киллэрэн бигэргэтиэххэ сөп дии саныыбын. Дьон-сэргэ туттубат тыла олоххо син биир киирбэт. Аҥардастыы соҥноон туһа суох. Холобура, “институт” диэн тылы араастаан саҥарабыт. Кырдьык, ким эрэ “үнүстүтүүт”, ким эрэ “үнүстүүт” диир. Өскөтүн бу тыл былырыын тахсыбыт таба суруйуу тылдьытыгар киирбитэ эбитэ буоллар, мин оҕолору үөрэтэрбэт булгуччу бу тылы туттуҥ диэн этиэм этэ. Хомойуох иһин, бу тыл тылдьыкка киирбэтэх. Ол иһин оҕолортон чопчу маннык саҥарыахтааххыт диэн ирдиирим табыллыбат курдук.

Аны сорох тылбаастаммыт тыллары салалта ылыммат түгэннэрэ эмиэ баар. Холобура, “мемориал” диэн тылы “мэҥэ тулаһа” диэн киллэрэ сатаабыппыт. Ол эрээри, бырабыыталыстыба эйгэтигэр нууччалыы өйдөөх-санаалаах, нууччалыы тыллаах дьон үгүс быһыылаах, ылымматтар эбит, нууччалыытынан хааллараллар. Онон хайаан да хамнастаах, хайаан да остуол тула олорон буолбакка, саха тыла өлбөтүн-сүппэтин туһугар чахчы “ыалдьар” дьон түмсэн, тылбаас хамыыһыйатын тэрийиэхтээхпит. Итиэннэ чопчу биир санааҕа кэлэн баран, тылбаас хамыыһыйата ылынна даҕаны ватсап, куйаар ситимин нөҥүө да буоллун, олоххо киллэрбитинэн, туттуубутунан барыахтаахпыт.

Яков Александров-Бэрт Дьикти, “Киберсаха” бэрэстэбиитэлэ: 

— Урукку уонна билиҥҥи эйгэни тэҥниир сыыһа. Былыр биир эмэ нуучча баар буоллаҕына, сахалыы тыыны иҥэринэрэ. Билигин нуучча, ону ааһан омук тылын сабыдыала олус күүстээх. Тылбыт бэйэтэ дьаалытынан устан иһиэ диэтэхпитинэ, олорон хаалыахпытын сөп. Хамыыһыйа бигэргэппит тыллара кинигэ буолан тахсарын кэтэстэхпитинэ күн-дьыл баранар. Онон кэтэһэн олорбокко, интэриниэккэ таһааран иһэр ирдэнэр.

Чокуур Гаврильев, «Саха сирэ» хаһыат кылаабынай эрэдээктэрэ, төгүрүк остуолу ыытааччы:

— Бүгүҥҥү кэпсэтии кэнниттэн, аҥардас былаас дуу, эбэтэр аҥардас уопсастыбаннас дуу, эбэтэр аҥардас норуот дуу ити боппуруоһу соҕотохтуу быһаарбат чинчилээх эбит диэн түмүккэ кэлэбит. Бииргэ үлэһэр кэм уолдьаста.

  • Бастатан туран, бырабыыталыстыба таһымыгар тиэрмини кытта үлэлэһэр, бигэргэтэр боломуочуйалаах уорган наада эбит.
  • Иккиһинэн, биирдиилээн салааларынан быһаччы үлэлии сылдьар дьон, уопсастыбаннас учуонайдарбытыгар өйөбүл, тирэх буолаллара ирдэнэр диэн бэлиэтээтибит.
  • Үсүһүнэн, норуот саҥа тиэрмини ылынарын, күннээҕи олоҕор-дьаһаҕар туттарын туһугар телевидение, араадьыйа, хаһыат, интэриниэт бары кыттыһан үлэлиэн наада диэн түмүк оҥостобут.

Кэпсэтиини суруйда Людмила ПОПОВА.

Салгыы манна төгүрүк остуолу көр.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0