Алтынньы 21 күнүгэр Ил Дархан Айсен Сергеевич Николаев Москуба куорат Сколковотааҕы инновация кииниттэн социальнай ситимнэргэ (Инстаграмм, Фейсбук, В контакте, Твиттер) быһа эфиргэ тахсыбытын үгүс киһи көрдө. Өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан элбэх ыйытыы киирдэ. Ордук суол-иис, мэдиссиинэ, гаас, хотугу эбиллии, хаарбах дьиэттэн көһөрүү, 2 %-наах ипотека, успуорт, социальнай өҥө, салгынынан сырыы, авиабилиэт сыанатын туһунан ыйыттылар.
Хотугу эбиллии сарбыллыа суоҕа
Биллэрин курдук, соторутааҕыта Саха сирин бырабыытылыстыбата Арассыыйа миниистирдэрин кэбиниэтин аатыгар оройуоннай коэффициены уонна хотугу эбиллиини оннунан хаалларарга көрдөһүү суруйбута. Ол иннинэ Арассыыйа бырабытылыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Медведев ССРС, РСФСР саҕана ылыныллыбыт быраап аакталарын күүстэрин сүтэрбиттэринэн ааҕар туһунан уурааҕы миниистирдэр кэбиниэттэригэр бэлэмнииргэ сорудахтаабыта. Ил Дархан Айсен Николаев биһиэхэ хотугу эбиллии сарбыллыбат диэн чопчу эппиэти биэрдэ.
2 %-наах ипотека бырагыраамата
Дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Судаарыстыбаннай Сэбиэт мунньаҕар 2 %-наах ипотека бырагырааматын киллэрэр туһунан эппитэ. Уһук Илин олорор эдэр ыал уонна “Уһук Илиҥҥи гектар”бырагыраамаҕа киирбиттэр бу чэпчэтиини туһаныахтарын сөп. Кэргэнниилэр 36 саастарын туола илик буолуохтаахтар, 20 сылга диэри ипотекаҕа киириэххэ, 6 мөлүйүөн солкуобайга диэри кирэдьиит ылыахха сөп. Оҕото суох ыал да, оҕолоох соҕотох төрөппүт да бу бырагыраамаҕа хапсар кыахтаах. Саха сиригэр 2%-наах ипотеканы туһаныы усулуобуйатын ирдэбилигэр эппиэттиир уонна чахчы туһаныан сөптөөх 8,7 тыһ. эдэр ыал баар диэн Айсен Николаев эрдэ ТАСС-ка этэн турар. Бу чэпчэтии хаһан олоххо киирэр диэн ыйытыыга Ил Дархан: «Арассыыйа бырабыытылыстыбата 2 %-наах ипотека туһунан бырагырааманы бу дьыл ахсынньы ыйыгар диэри ылыныа диэн эрэнэбин»,-диэн хоруйдаата. Ону таһынан, эрдэ ылбыт ипотеканы бу бырагыраамаҕа көһөрөр табыллыбатын туһунан бэлиэтээтэ.
Өлүөнэ өрүһү туоруур муоста
Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ биир тирээн турар боппуруоһунан Өлүөнэ өрүһү туоруур муоста тутуллуута буолар. Хаһан, хайдах, ханнык тэрилтэ тутара эбэтэр, олох да уһун кэмҥэ көрүллүбэт боппуруос быһыытынан хаалар дуу диэн мунаахсыйар санаа үгүс.
Өлүөнэ өрүһү туоруур муоста тутуллуутун үбэ 2025 сылга диэри быһаарыллыахтааҕын туһунан Ил Дархан эттэ.
Хаарбах дьиэттэн көһөрүү боппуруоһун ордук Дьокуускай, Ленскэй, Алдан куораттартан ыйыттылар. «Хаарбах дьиэттэн көһөрүү бырагыраамата 2024 сылга диэри үбэ көрүллэн, быһаарыллан бүтүө»,-диэтэ Ил Дархан.
Авиация, билиэт сыаната, сөмөлүөттэри уларытыы
Саха сирэ Арассыыйа киэҥ иэннээх сиринэн-уотунан биллэр. Ыраах улуустан киин куоракка,киһи баҕарбатар да, үрдүк сыанаҕа, эргэрэн эрэр сөмүлүөтүнэн көтөн эрэ кэлэр. Аҕыйах ахсааннаах чааһынай сөмөлүөттэринэн көтөр кутталлааҕын өйдөөн туран, судаарыстыбаннай эрэ авиа хампаанньаларга олохпутун итэҕэйэрбитигэр тиийэбит. Ил Дархан авиабилиэт сыаната олус үрдүгэр сөбүлэһэн туран, билиҥҥи сыананы тутар, мантан үөһэ үрдэппэт үлэ ыытылларын, сотору кэминэн АН-24 сөмөлүөт ИЛ-114 эбэтэр М-610 диэн көтөр аалынан солбуллуоҕун туһунан эттэ.
Бүлүү бөлөх улуустарга гаас киириитэ
2018 уонна 2022 сылларга Саха сиригэр 10 нэһилиэнньэлээх пууну гаастыыр сорук турар. Манна Мэҥэ Хаҥалас, Чурапчы, Горнай, Ленскэй улуустара уонна Өлүөхүмэ куората киирэллэр. Гаас ситимин тутууга, уларытан оҥорууга, саҥардыыга, гааһы тириэрдиигэ 1 137 319,4 тыһ. солк. көрүллүбүт. Бу туһунан промышленность уонна геология миниистирэ Максим Терещенко Ил Түмэн мунньаҕар этэн турар. Ил Дархан Бүлүү, Үөһээ Бүлүү улуустарыгар гаас киирэн, эбии үлэ ыытылла турарын, оттон Ньурба, Сунтаар улуустарыгар билигин тыҥаан турар боппуруоһунан үрдүк күүрүүлээх уот ситимэ тардыллара буоларын бэлиэтээтэ.
Хоту, Арктика улуустарыгар мэдиссиинэ
Хас да ыйытыыга уһук хоту улуустар дэриэбинэлэрин кыра балыыһалара, биэлсэр-акушер пууннара сабыллыахтара диэн дьон куттанарын биллэрдэ. Биир да мэдиссиинэ пууна сабыллыа суоҕа диэн Айсен Николаев эрэннэрдэ.
Бүлүү куоратын суола
Бүлүү куоратын суола-ииһэ мөлтөҕө араас хаһыакка, социальнай ситимҥэ үгүстүк этиллэн турар. Бу да сырыыга Ил Дархантан Бүлүү куоратын суолун ыйыттылар. Ил Дархан:«Бүлүү иһинэн ааһар суолу федеральнай хааччыйыыга биэрэр ыйаах оҥоһулла турар, оччоҕуна куорат суола тупсуо»,-диэн эрэнэрин биллэрдэ.
Убаһа этин -экспорка
Ил Дархан убаһа этин эрэ буолбакка, иһин эмиэ туһаҕа таһааран, атын омук үөрүйэҕин, сатабылын туһанан эргиниэххэ сөбүн бэлиэтээтэ.
Нам — Дьокуускай суола
Билигин Хатырык сэлиэнньэтигэр диэри тириэрдэр суол аспааллана турар, кэлэр сылга өссө уон биир биэрэстэлээх суолга аспаал ууруллуоҕа. 2021 сылга диэри бу үлэ ситэриллиэхтээх. «Куттала суох суол-иис туһунан» АБ национальнай бырайыагын олоххо киллэрии чэрчитинэн, Нам суола-ииһэ тупсарыллыытыгар элбэх үлэ ыытыллара былааннанар. Дьокуускай-Нам суолун, мыраан үрдүнээҕи 15 биэрэстэ усталаах кэрчиги өрөмүөннээһиҥҥэ үлэ барыахтаах. Онно үп — харчы көрүллүүтүн Ил Дархан мэктиэлээтэ.
Дьокуускай куорат 17 кыбаартала, суол-иис
Киин куорат 17 кыбаарталын туһунан ыйыытыыга Ил Дархан куорат иһинэн бу кыбаарталга анал бырайыак оҥоһулла сылдьарын туһунан, судаарыстыба өттүттэн өйөбүл баар буолуоҕун биллэрдэ. Куорат суола сыл аайы тубустар тупсан иһэрин бары бэлиэтии көрөбүт. Элбэх суол өрүмүөннэннэ, салгыы оҥорор былаан киэҥ. Куорат тумнар (объездной) суола 2021 сылга диэри 4 балаһалаах буолуоҕун, өссө салгыы уопсайа 200 килэмиэтирдээх суол оҥоһуллуохтааҕын туһунан Ил Дархан эттэ.
Көҥүл тустуу көрдөрүүтун туһунан
«Тустууктарбытыттан бары элбэҕи күүппүппүт». Ол эрэнэ күүтүү туоларын туһугар көҥүл тустууга эбии үлэ ыытыахпыт, дьаһал ылыахпыт диэн эрэннэрдэ Айсен Николаев.
Саха тыла оскуолаҕа
Нуучча оскуолатыгар саха тылынан үөрэниэн баҕалаах оҕо баар буоллаҕына, сахалыы үөрэниэхтээх уонна төттөрүтүн, сахалыы тыллаах оскуолаҕа нууччалыы үөрэниэн баҕалаахтарга эмиэ талар быраап баар буолуохтаах.
Олоҥхо ыһыаҕа
Олоҥхо ыһыаҕын тэрийэргэ элбэх харчы көрүллэн таах салгынҥа көтөр диэн этиигэ Ил Дархан сөбүлэспэтин биллэрдэ:«Олоҥхо ыһыахтарыгар тутуллубут эбийиэк барыта норуокка ананан үлэлии турар. Нэһилиэнньэни сайыннарар, иитэр-үөрэтэр, сынньатар-сааратар сыалга 50 мөлүйүөн олоҥхо ыһыаҕар буддьүөттэн көрүллэрэ сөптөөх».
В.И. Чичигинаров туһунан ыйытыы
Доруобуйа харыстабылыгар Ил Түмэн бастайааннай кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ В.И. Чичигинаров туһунан ыйытыыга Ил Дархан бу курдук хардарда: «Норуот депутата В. И. Чичигинаров утары биир да холуобунай дьыала тэриллибэтэҕэ, депутатскай болумуочуйатын устуу ирдэммэт. Маннык боппуруоска сиэрдээх буолуу наада».
Ил Дархан айана
Ордук элбэхтик өрөспүүбүлүкэ иһинэн эбэтэр Арассыыйа куораттарынан, омук сирдэринэн командировкаҕа сылдьаҕын дуу диэн ыйытыыга Айсен Николаев:«Биир тэҥ соҕустук айанныыбын»,- диэн хоруйдаата.
Түмүккэ, Ил Дархан Саха сириттэн “Якутия” технопарк Сколковоҕа ситиһиилээхтик кытта сылдьарын бэлиэтээтэ, ыйытыы биэрбит дьоҥҥо, быһа сибээскэ тахсыбыт көрөөччүлэргэ махтанна, хаалбыт ыйытыыларга харда биэриэм диэн эрэннэрдэ.
Ньургуйаана ИВАНОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru