Сунтаар оройуонун Түбэй Дьаарханыгар олорон ааспыт норуот ырыаһыта, олоҥхоһута, сэһэнньитэ, сэрии кыттыылааҕа Матвей Петрович Егоров-Мындыырап Маппыай 1979 сыллаахха ыам ыйын 9 күнүгэр суруйбут поэматын таһаарабыт.
edersaas.ru
Буойун тыла (Поэма)
Кэрэ куолас кэҕэ көтөр
Кэрии тыаҕа кэлэн түһэн
Куруҥ маһын төбөтүттэн
Куккууктаан хоҥкуҥнуур.
Көмүс түөстээх,
Көрдөөх-нардаах
Күөрэгэй чыычаах
Күн уотугар
Көрүлүү ыллыыр
Самаан сайына салаллан,
Саха норуота биһиги
Алта тиһиликтээх
Алтан аарыктаах,
Ат бастаах
Аар баҕаҕы анньаммыт
Сурахтаах-садьыктаах,
Солкотуйа нуоҕайдаммыт
Түөлбэ күөлүм саҕа
Түһүлгэни төрүттээммит,
Эйэлээх-иллээх олоҕу
Истиҥ-иһирэх тылбытынан
Эҕэрдэлээн ыллыырбыт
Дьоллоох-тускулаах олоҕу,
Долгуйан-үөрэн тураммыт,
Дорҕоонноох күөмэйбитинэн
Туойан доллоһуттарбыт.
Күн сирэ бүтүннүү
Күлэн-үөрэн күлүмнүүрэ
Айыы сирэ барыта
Айар үлэҕэ тардыһара…
Ол уйгулаах олох
Ким өйүттэн умнуллуой?!
Ол дьэргэстэй ыһыах
Ким сүрэҕиттэн сотуллуой?!
Арай, эмискэччи үлүгэр
Абааһы бииһин аймаҕа
Адаҕайбытын курдук,
Алдьархайдаах сурах
Сууллар этиҥнии
Соһумардык саайбыта:
Күөнэҕи күөрэппит,
Күөрэгэйи ыллаппыт
Күндү күммүтүн бүөлээбит,
Будулҕан буруо, хаан-дьаллык,
Өһөх хотуо, өлөр өлүү,
Кыһалҕа муҥ кыбыныылаах
Кыыллыйбыт фашистар
Уйгулаах Ийэ дойдубутугар
Уоран саба түспүттэр!
Иитиллибит иэримэ дьиэбитин
Иҥнэри үктээн барбыттар!
Уодаһыннаах-уордаах охсуһууга,
Өһүөннээх өһөхтөөх өлөрсүһүүгэ
Бохтор соргуну
Букатын боруппакка,
Быстар тыыны
Мылыччы мыччыйбакка.
Иитиллибит Ийэ дойдубут
Эрэллээх тирэҕинэн,
Халыҥ хаххатынан
Суон дурдатынан буолаары,
Хаан утах, өһөх өллөй,
Өлөр өлүү, сут собулҕа
Үөрдэрин утары
Советскай дьон биһиги
Ситэн-хотон турбуппут.
Иитэ-саҕата биллибэт
Ийэ дойдубут
Киппэйэр кэтит иэнигэр
Кырыктаах кыргыһыы,
Өһүөннээх өлөрсүү
Хааннаах хапсыһыы,
Ынырык дьылларга
Ыардык баттаабыттара,
Ийэ сирбит
Бааһырбыттыы сыналыйбыта.
Күөх тыалар
Күл-көмөр буолбуттара.
Оо, ол быһылааннаах
Охсуһуу уотугар
Уонунан омуктар
Улуу ньургуннара
Утарыласпытынан охтоллоро
Улуу сирдьит
Ульянов-Ленин
Оҥкуллаан биэрбит
Уйгулаах олоҕун
Көмүскүүр туһугар
Көмүс дууһаларын,
Күн дьылҕаларын
Тобуктаан көрбөккө
Толук уураллара.
Мин көрбүтүм
Кинилэр кыргыспыт,
Үлтү кумаласпыт
Хайҕаллаах, хатыламмат
Хаарыан суолларын!
Мин көрбүтүм
Ол ньургуттар охсуспут
Сааларын-саадахтарын
Ол сэптэр
Ордооттуур курдуктара.
Иччибит өллө!- диэн.
Ол үрдүнэн
Уордайан тураннар,
Өһөхтүүн буһаннар,
Өһүөннээх өстөөҕү
Өтөрү түһэргэ
Өргөстөөх төбөлөрүн
Өндөппөхтүүр курдуктара,
Хаан өстөөхтөрүгэр
Хатан кылааннара
Хатааһын чолбонунуу
Кыйыттан-кыһыйан,
Кынчарыйар курдуктара.
Онуоха биһиги,
Ордон хаалбыттар
Уордайбыт хааммыт
Уолукпутугар оргуйан
Ол саалары
Ойутан ыламмыт,
Хааны хаанынан хардарсан,
Өлүүнү өлүүнэн үтэйсэн,
Өһүөннээх өстөөҕү
Өрө көрбөт гына
Үлтүрүтэ охсубуппут.
Ийэ дойдубут
Иэримэ ньууруттан
Имири соппуппут.
Өлбүт геройдар
Өрөгөйдөөх ааттара
Уот оннуттан,
Уот түгэҕиттэн,
Буор анныттан булуллан
Төрөөбут дойдуларыгар.
Төрүт буордарыгар
Таас бухатыыр буоланнар
Тахсар күн чаҕылыгар
Чиҥник үктэнэннэр
Дьиппиэрэн тураллар.
Кинилэр
Өстөөх арҕаҕын
Үс моонньохтоох
Өксөкү өрүөлүн
Үлтү охсубуттара,
Хоппуруос-дьаат кутуруган
Күм-хам кумуйбуттара,
Муос моҕой тумсун
Булгу охсубуттара,
Хардастыгас дэгиэ тыҥыраҕын
Хардары-таары хам сынньыбыттара.
Кыайыы былааҕын
Кыттыаһыннаран таһааран
Чэмэлгэн күммүт
Тэгэличчи тыкпыта,
Көмүс уорук биһикпит
Көҥүллүк тыыммыта.
Ийэ сирбитин сэргэ
Идэмэрдээх өстөөх
Иһэҕэ буолан сыппыт
Элбэх омуктар
Эйэлээх олоҕунан
Эгдэччи тыыммыттара.
Аан дойду барыта
Аламай күнү
Аһаҕас хараҕынан
Анаара көрбүтэ.
Онтон ылата
Өһүөннээх өстөөх
Өтөрү көрбөт
Өйө мөрүөрбэт
Үрдүк чыпчаалын диэки
Улуу норуот суолунан
Хотуулаахтык барабыт.
Билигин даҕаны
Мэлдьитин бэлэм турар
Кыыспыт кыыһар хайа
Советскай Армия!
Күүстээх эйэ уота буолан
Күнүн аайы күлүмнүүр
Күтүр күүстээх
Тимир бухатыыр-
Советскай Армия!
Алдьархайдаах Амыарыка
Капитал, эн ол үрдүнэн
Харса суох санааланан
Хара дьай былааннанан
Хаппаргын хастыма:
“Ыйга ыллыктанным да
Ынырык күүстэнэммин
Ыалларбын ылгыам”-диэн
Ылбычча санааҥ-
Ыччаты таҥнарыы!
Күүспүнэн өртөйөн
“Күн күлүүһэ мин эрэ
Күлгэ көтүтүөм”-диэн
Күлүҥкээр өй-
Көҥүл-эйэ дьэбэрэтэ!
“Сэриилэстэхпинэ эрэ
Сиэдэрэй олохтонуом
Сир симэҕэ буолуом”-диэн
Силбиэтэнэр сэһэн-
Сиэмэх кыыл сэбэрэтэ!
“Киһим элбэҕинэн
Кими баҕарар барытын
Кэйгэллиирим сөп”-диэн
Киһиргэс тыл номоҕо-
Кэнчээри ыччат
Кэхтэр иинэ!
“Дьааттаах сэптэнэн
Талыы дойдулары
Тарбаҕым ахсыытынан
Талбыппынан дьаһайыам”-диэн
Таҥха охсууну-
Таҥнары өй-санаа!
Салгыы Матвей Егоров туһунан кинигэни ссылканан киирэн ааҕыҥ:
Бэлэмнээтэ Анетта Егорова,
edersaas.ru