Биир үтүө күн “математикаҕа, информатикаҕа уһулуччу дьоҕурдаах оҕо баар үһү, кэпсэтэн матырыйаалла бэлэмнээ” диэн сорудахтаатылар. Эдэркээн дьоруойум кэпсэтиибит быыһыгар “5 сааспар аахпытым, төгүл табылыыссатын үөрэппитим” диирин истэн, соһуйан эрэ хаалабын. Бүгүҥҥү ыалдьыппыт – В.П. Ларионов аатынан физика-тиэхиньиическэй лиссиэй 7-с “а” кылааһын бүтэрбит туйгун үөрэнээччи Максим Крылыков.
Кубик, табылыысса оонньуурдааҕа
Максим ураты оҕо буолара кыратыттан биллибит. Ол курдук, массыынаны бэрилэппэт, бэстэлиэтинэн ытыаласпат эбит.
– Массыынанан, бэстэлиэтинэн оонньуур интэриэһинэйэ суоҕа. Ол оннугар араас сыыппаралаах, буукубалаах кубиктарынан дьиэ тутарым, магниттарынан тыллары таһаарарым. Көмпүүтэргэ английскай алпаабыт баара, ону таҥарым, тыллары суруйарым.
“Анаан дьарыктаабат этибит”
“Сэттэ сааһыгар диэри Мииринэйгэ олорбуппут. Хомойуох иһин, оскуола иннинээҕи саастаах оҕо дьарыктанар киинэ суоҕа. Муусуканы сэҥээрэрин иһин 6 сааһыгар муусука оскуолатыгар фортепиано кылааһыгар биэрбиппит. Өрүү кубиктары, саҥарар-саҥарбат араас табылыыссалары (Менделеев, төгүл…) ыллаттарара. Маҕаһыыҥҥа киирдэҕинэ чопчу маны ылабын диэн ыйан көрдөрөрө. Дьиэтигэр кэлэн истиэнэҕэ ыйатар уонна сылдьан эрэн марайдаан да көрөрө, үөрэтэр даҕаны этэ.
Кубик арааһа биһиэхэ баара. Мин көрдөхпүнэ, барыта биир курдук эрээри, бэйэтэ араарар этэ. Төрөөбүт күнүгэр доҕотторбут бэлэх оҥороллоругар улахан толкуйга түһээччилэр. Сыыппараҕа кыратыттан ити курдук сыстыбыт быһыылаах. Аһаҕас, бүтэй дорҕооннору букатын кыратыгар араара үөрэммитэ. Хантан анаан дьарыктыахпытый, сылдьан эрэн барытын бэйэтэ ылынар, үөрэтэр. Түргэнник ылынар эмиэ туспа талаан быһыылаах”, – диэн Максим кэпсээнин ийэтэ Полина Николаевна чиҥэтэр.
“Төһө мэник этэй?” – диэн туоһулаһабын. “Суох, букатын бэйэтэ-бэйэтигэр, өрүү тугу эрэ толкуйдуу сылдьар. Суоттаабатах садаачатын үс-түөрт күнү быһа төбөтүгэр “буһаран” баран дьэ маннык быһыылаах диэн суоттуур. Мэйиитэ өрүү үлэлии, толкуйдуу сырыттаҕа”, – диир.
Ити курдук кырачаан Максим баҕа санаатын төрөппүттэрэ толорон, истэн, оҕолоро дьарыктанарыгар сөптөөх усулуобуйаны олохтообуттар.
“Учууталтан, тренертэн тутулуктаах”
Максим маҥнайгы кылааска Дьокуускай куорат 17-с нүөмэрдээх оскуолатыгар киирэр.
“Бастакы учууталтан улахан тутулуктаах дииллэрэ кырдьык эбит. Биһиги дьолбутугар, Валентина Иннокентьевна Коротова кылааһыгар киирбиппит. Кылаас оҕотун барытын букатын маҥнайгы кылаастан араас күрэхтэһиилэргэ, научнай-практическай кэмпириэнсийэлэргэ кытыннарара. Онон дьон иннигэр кыбыстыбакка саҥарарга алын кылааска үөрэммитэ. Математикаҕа дьоҕурдааҕа эмиэ ити сылларга биллибитэ. Хас күрэхтэһии, тэрээһин аайы учуутала сөпкө салайан, көҕүлээн биэрэрэ”, – диэн кэпсиир. Онтон Максим бэйэтэ: “Бастакы учууталым “былырыын кыайбыт буоллаххына быйыл эмиэ ситиһиилээхтик кыттыахтааххын” диэн этиитин күн бүгүҥҥэ диэри өйдүү сылдьабын уонна сырыы ахсын көрдөрүүбүн тупсарарга кыһаллабын”, – диэн махтана ахтар.
Салгыы 5-с кылаастан В.П. Ларионов аатынан физика-тиэхиньиическэй лиссиэйгэ куонкуруһу ситиһиилээхтик ааһан киирэр. Манна эмиэ идэлэригэр бэриниилээх информатика учуутала Юрий Романов, спортивнай программированиеҕа тренерэ Никифор Куличкин бэлиэтии көрөн, салгыы сайыннараллар. Онон учууталларыгар барыларыгар махтанар.
Улахан кылаастары кытта
Максим бэйэтин сааһын урутаан иһэр. 5-с кылааска үөрэнэр сылыгар информатика олимпиадатыгар 7-с кылаас оҕолорун кыайталаабыт. Маныаха маҥнайгы учуутала Ю.Н. Романов өҥөтө эмиэ баар. Программирование Python тылыгар бастакы хардыытын кини үөрэппит. Билигин номнуо үрдүкү кылаас оҕолорун кытта тэҥҥэ киирсэр. Быйыл 9-с кылаастары кытта информатикаҕа күрэхтэһэн бастаабыт. Python, С++ бырагырааманан судургутук суоттуур кыахтаах.
“Барытын билэр буоллаххына уруокка тугунан дьарыктанаҕын, интэриэһинэйэ суох буолбатах дуо?” – диэн ыйытыыбар – олоробун, сороҕор учууталларым эбии, туспа сорудах биэрэллэр. Ол иһин улахан кылаас үөрэнээччилэрин кытта күрэхтэһэр интэриэһинэй, – диэн хоруйдуур.
Барытыгар дьоҕурдаах
Максимы киһи хайдах даҕаны ахсааҥҥа эрэ дьоҕурдаах диирэ табыллыбат. Гуманитарнай хайысхаларга эмиэ кыра эрдэҕиттэн сыстаҕас. История, география о.д.а. биридимиэттэр олимпиадаларыгар үксүгэр бастыыр. Быйыл астрономияҕа холоммут, эмиэ бэркэ кыттыбыт.
Бачча суруйбучча ситиһиилэрин тумнар табыллыбат. Ол курдук, информатикаҕа Бүтүн Арассыыйатааҕы үөрэнээччилэр олимпиадаларын (9-с кылаастарга), Эйлер аатынан математикаҕа олимпиада (8-с кылаастарга) эрэгийиэннээҕи түһүмэхтэрин кыайыылааҕа, физикаҕа олимпиада (7-с кылаастарга) олимпиада эрэгийиэннээҕи түһүмэҕэр миэстэлэспит, информатикаҕа уонна программированиеҕа өрөспүүбүлүкэҕэ хамаанданан олимпиада муҥутуур кыайыылааҕа, информатикаҕа Уһук Илин уокурукка хамаанданан олимпиадаҕа миэстэлэспит.
Бастыҥтан бастыҥнар түһүлгэлэригэр
Максим быйылгы үөрэх дьылыгар дойду бастыҥ үөрэнээччилэрин эрчийэр Сириус үөрэтэр кииҥҥэ информатика хайысхатыгар Саха сириттэн юниордарга соҕотоҕун сүүмэрдэнэн бара сырытта. Информатикаҕа уонна программированиеҕа М. Келдыш аатынан Бүтүн Арассыыйатааҕы олимпиадаттан кыайыы көтөллөөх кэлэн – 3-с истиэпэннээх диплому тутан, биир дойдулаахтарын үөртэ. Финалга дойду араас муннугуттан, уопсайа, 300-тэн тахса оҕо кыттыбыт. Максим юниордарга биһиги эрэгийиэммититтэн бастакы призер буолар.
– Соторутааҕыта Сириуска баран кэллим. Тустаах кииҥҥэ олус үчүгэй. Тоҕо диэтэххэ, оҕолор бары биир интэриэстээхтэр. Бу ылбыт билиим кэлин туһалыырыгар саарбахтаабаппын. Утарсааччыларым олус күүстээхтэр. Финалга кыттарга сүүмэрдээһин күүстээх этэ, эрэгийиэннээҕи түһүмэххэ үрдүк баалы ылар ирдэнэрэ. Саха сириттэн соҕотоҕун кытынным. Олимпиада сорудахтара балачча уустуктар.
Мин спортивнай программированиенан дьарыктанабын. Бу спорт туспа көрүҥэ буолар – интеллектуальнай оонньуулартан биирдэстэрэ, саахыматы кытта биир кэккэҕэ турар. Күрэхтэһии барыта бириэмэҕэ ааһар. Сороҕор биһиги бириэмэбитинэн киэһэ хойут ыытыллар. Түөрт-биэс чаас устата барар буолан, сороҕор түүн хойукка диэри суоттуур наада. Онтон сарсыарда 7 чаастан номнуо оскуолабар барабын.
Иллэҥ кэми – туһалаахтык
Максимтан иллэҥ кэмҥэр тугунан дьарыктанаҕыный, диэн ыйытыыбар: “Үксүн доҕотторбун кытта остуол оонньууларын, сүрүннээн монополияны оонньуубут, классическай муусуканы истэрбин сөбүлүүбүн, үксүгэр садаача суоттуубун, араас куурустары көрөбүн. Өссө хас субуота ахсын куруһуок буолар, олимпиада иннинэ Наука Аччыгый академиятыгар дьарыктанабыт. Өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатын тренерэ Никифор Никитич Павлов эрчийэр. Маннык тэрээһиннэр элбэхтэ ыытыллаллара үчүгэй этэ. Олимпиадаҕа кыттааччыларга олус туһалаах. Оччоҕо эрэ үчүгэй түмүгү көрдөрүөххэ сөп”, – диэн санаатын этэр.
Сөбүлүүр айымньыта Александр Пушкин “Капитанская дочка” арамаана эбит. Индрайверы төрүттээбит Арсен Томскай “inDriver: от Якутска до Кремниевой долины” кинигэтин номнуо аахпыт. Фантастиканы эҥин сэҥээрбэтин, ол эрээри Гарри Поттер туһунан кинигэни аахпытын этэр. “Таайтарыылаах эйгэ” диэн икки тылынан быһаарар.
Түмүк оннугар
Максим идэтин бырааттыы Ушницкайдар, Арсен Томскай, өрөспүүбүлүкэ, дойду о.д.а. биллэр-көстөр дьонун курдук информационнай технологияны кытта сибээстиир былааннаах. “Баҕар, бэйэм биисинэс тэриниэм. Саамай сүрүнэ – дьоллоох уонна доруобай буолуохпун баҕарабын. Оччоҕо барыта сыыйа кэлэн иһиэҕэ” диэн улахан киһилии лоп-бааччы санаатын үллэстэр. Саха үүнэн эрэр чулуу ыччатыгар чаҕылхай Максимҥа ситиһиилэри!
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru