Николай Самсонов 1952 сыл ахсынньы 20 күнүгэр, биһиги кыһыммыт томороон тымныытыгар Хаҥалас улууһун (уруккутунан Орджоникидзевскай оройуон) 2 Малдьаҕарын (Бөртө) нэһилиэгэр холхуостаах дьиэ кэргэнигэр күн сирин көрбүтэ.
edersaas.ru
Суруйар дьоруойум Николай Михайлович төрөппүттэрэ: ийэтэ Прасковья Николаевна Абрамова 1921 сыллаах төрүөх, 3 Малдьаҕар (Чыкалобыттан) төрүттээх. Аҕата Михаил Егорович Самсонов – Чүппүү 1911 сыллаах төрүөх, Елаанка тыатыгар Хоһой бииһин ууһугар күн сирин көрбүтэ. Дьонноро эрдэ өлөннөр, уол кыратыттан эһээтигэр Эмчиирэ оҕонньорго иитиллибит, онон эһээтиттэн уһуйуллан булчут буола улааппыта.
Николай 1954 сыллаах төрүөх, хап-харанан төгүрүччү көрбүт, көтө-дайа сылдьар Варвара диэн ааттаах балтылаах этэ. Ол кыыс Санкт Петербурга (Ленинградка) үөрэнэ сылдьан, Туркмен эдэр учуонайыгар кэргэн тахсан, кини дойдутугар барсыбыт сурахтааҕа, ол айыыта онон, дойдутугар биирдэ да кэлэ сылдьыбатаҕа.
1953 сыл кыһыныгар Самсоновтар дьиэ кэргэттэрэ 3 ыйдаах кыракый оҕолорун куобах тириитигэр суулааннар, оччотооҕу «Булганин» холкуос дьаһалтатын сорудаҕынан ыраах 6-7 көстөөх сиргэ сытар Бөртө тыатыгар Амчаахха көһөн тахсыбыттара. Холхуос субан сүөһүтүн көрөн, төлөһүтэн биэрэллэригэр сөбүлэһиннэрэ,н ол дойдуга олохтообуттар этэ.
1956 сыллаахха биир үтүө күн Амчаахха Самсоновтарга оройуонтан тыа хааһыйыстыбатын салаатынан бэрэбиэркэлии боломуочунай тиийэн кэлбит. Ол киһи ыаллар оҕолорун «Кутаабый-Ытаабый» диэн таптаан ыҥыралларын истэн: “Бу оҕону куһаҕаннык да ааттыыр эбиккит, олорор сиргитинэн Амчаах диэн ааттаан, ол истэргэ да ордук”, — диэбит. Онтон ыла кыракый уол күн бүгүнүгэр диэри сахалыы Амчаах диэн ааттаннаҕа ол.
ххх
Бу ыал оҕолоро оскуолаҕа киирэр сааһа тирээн кэлбитигэр, бөдөҥсүтүллүбүт “Правда” холкуос буолбутун кэннэ дойдуларыгар Бөртөҕө дьэ, көһөн киирэллэр.
Самсоновтар бөһүөлэккэ көһөн киирэллэригэр уот линията уонна араадьыйа нэһилиэккэ киирэн тардыллан турара. Ити бөһүөлэк сайдыытын биир көрүҥэ үрэх баһыттан саҥа киирбит уолчаан хараҕар барыта сонун уонна кутталлаах да этэ.
Кыра Куола тыа оҕотун быһыытынан, сайын отчуттар биригээдэлэригэр Баҕадьа звенотугар үлэлиирэ, кыһын дьиэ ис-тас үлэтэ кини булгуруйбат эбээһинэһэ буолара.
Оччолорго Бөртө оскуолата 8 кылаастааҕа. 1968 сыллаахха ахсыһы бүтэрэн, салҕыы колхуос кинигэр 3 көс тэйиччи сытар Булгунньахтаахха интэринээккэ олорон эрэ, орто үөрэҕи ситиһилээхтик 1970 сыллаахха бүтэрбитэ.
Ол үөрэнэр сылларыгар Николай физикаҕа дьоҕурдааҕа итиэннэ хайыһарга сүүрүүгэ табаарыстара Серафим Ильин уонна Николай Анастатов буоланнар кыахтаахтара лаппа биллэн барбыта. Оччолорго физкультура учууталынан хайыһарга спорт маастарыгар хандьытаат Ушницкай Семён Петрович үлэлиирэ. Николай Михайлович ити уолаттартан хамаанда тэринэн, оройуоҥҥа улахан дьоҥҥо миэстэлэһэр этибит диэн санаатын үллэстэр. Оскуола дьаһалтата боччумнаах уолу таба көрөн, 10 кылаастарга учууталы солбуйтараннар, Николайга физика уруоктарын ыыттарар түгэннэрэ баар буолара.
Ити сайын оскуола кэнниттэн 1970 сыллаахха Иркутскайдааҕы байыаннай авиационнай-техническэй училищеҕа киирэн. 1973 сыллаахха туйгун дипломнаах бүтэрбитэ. Училищеҕа ыраах муора авиациятыгар (Ту 16, Ту 22, Ту 95, Ан 12, Ил 28) сөмөлүөттэргэ бэлэмнииллэрэ.
1973-1978 сс. уол үөрэҕин салҕаан, Воронеж уобалаһыгар баар Борисоглебскай куоракка «Борисовское высшее военное училише лётчиков имени В.Д. Чкалова» аатынан үрдүк үөрэҕи МИГ-15, МИГ-21, МИГ-23, МИ-17, Л-29 байыаннай сөмөлүөт тиэхиньигэ идэни ситиһиилээхтик бүтэрбитэ.
Николай училищеҕа үөрэнэр сылларыгар тустууга хас да сыл бэйэтин ыйааһыныгар чөмпүйүөн үрдүк аатын тута сылдьыбыта. Онтон офицерскай многоборьеҕа училище хамаандатыгар бииргэ үөрэммит табаарыстара С. Смокодинов, В. Степанов, Карамышев уонна биһиги уолбут Н.Самсонов киирэннэр, улахан уокурукка уонна В.В.С. күрэхтэһилэригэр училищеларын чиэһин көмүскээн, 2 миэстэттэн аллараа түспэт этилэр. Ити үөһээ ааттаммыт уолаттар бары спорт маастарыгар хандьыдаат нуорматын толорор чиэскэ тиксибиттэрэ.
Дипломнарын ылан баран, хас да уол ити куоракка баар эскадрилия үөрэтэр полкатыгар сулууспалыы хаалбыта.
“Онно сулууспалыыр кэммэр кэлин Сэбиэскэй Сойуус дьоруойа буолбут авиация генерала А. Руцкойу кытары 7 ый бииргэ сулууспалаан турардаахпыт”, —— диэн ахтыбыта. Ол саҕана ыстаарсай лейтенант Руцкой инструктор сөмөлүөтэ этэ, онтон Николай Л-Т сөмөлүөт тиэхиньигинэн сылдьара.
1978 сыллаахха муус устарга Афганистанҥа Саурскай Өрөбөлүүссүйэтэ өрө туруутун оҥорбуттара уонна Афганистан саҥа норуот демократическай паартыйатын (НДПА) былааһын олохтообуттара. Онтон ыла Афганистан Демократическай Өрөспүүбүлүкэнэн биллэриллибитэ.
1981-1982 сылларга Николай Михайлович Туркестанскай В.О. 40-с аармыйатыгар Кабуллааҕы холбоһуктаах полкаҕа МИ-8МТ бөртөлүөккэ салгын стрелогынан, бортехнигынан Магдагачыттан сылдьар эскадрильяны кытары Афганистаны биир гына көтүһэн, интернациональнай иэһин толорбутун кэпсээбитэ.
Сэрии буоллаҕа — өлүү-сүтүү, алдьаныы-кээһэнии бөҕө буолбута. Николай 1982-1986 сылларга Москва уобалаһын Доржок куоратыгар вертолётнай авиационнай учебнай кииҥҥэ бортехнигынан, салгын стрелогунан сулуспалаабыта. 1988 сыллаахха муус устарга Афганистан Демократическай Өрөспүүбүлүкэтин тула баар байыаннай балаһыаньаны төһө кыалларынан хааччахтыырга диэн Швейцарияҕа Афганистан уонна Пакистан икки ардыларыгар дуогабарга илии баттаһыыта буолбута. Швейцарияҕа буолбут илии баттаһыылаах дуогабарынан сибээстээн, тиһэх сэбиэскэй саллаат 1988 сыл муус устарыгар Афганистан кыраныыссатын кэннигэр хаалларбыта.
1986-1999 сс. –Николай Забайкальскай байыаннай уокурукка 2 сыл бортехнигынан сулууспатын салҕаабыта.
ххх
1988 с. Николай Самсонов ахтылҕаннаах дойдутугар букатыннаахтык кэлэн баран, олоҕун оҥостон, икки уоллаах, биир кыра сиэннээх.
Билигин Николай Михайлович “Росгвардии по РС(Я)” тэрилтэҕэ харабылынан үлэлиир.
Николай Михайлович сырыыларын туоһулуур наҕараадалара олус элбэх.
Хаҥалас улууһун Улахан Ааныттан силистээх-мутуктаах саха биир чулуу уола Николай Михайлович Самсонов дойдутуттан тэйэн, 1970-1988 сыллар тухары улуу убайдары кытары тэҥҥэ, майор званиетыгар диэри үүнэн-үрдээн, Афганистан кыргыс сиригэр интернациональнай иэһин боруостаан, Сахатын сиригэр 18 сыл буолан баран этэҥҥэ эргиллэн кэлбитэ. Билигин Дьокуускай куоракка быр-бааччы ыал аҕа баһылыга буолан олорор.
Иннокентий КОНОНОВ—Бөртө Уола, “Саха сирэ”, edersaas.ru саайтка анаан.