Хаҥалас улууһун II Малдьаҕар нэһилиэгэр баар «Бөртө» сылгы собуота» хааччахтаммыт эппиэтинэстээх уопсастыба (салайааччы Александр Павлов) кыралыын-улаханныын барыта 1032 ынах сүөһүлээх.
edersaas.ru
Ааспыт сайын курааннаан, от аанньа үүммэтэҕэ эрээри, арыыларга уонна сыһыыларга туох сэрбэйбитин сирийэн, бааһынаттан сүөһү сүмэһиннээх аһылыгын хомуйан итиэннэ Хачыкаакка баран оттоон, аҕыйах туоннаны эбии атыылаһан, сүөһүлэрбитин этэҥҥэ кыстаттыбыт. Коронавирус дьаҥынан сылтаан, сэрэхтээх буолуу дьаһалларын тутуһан, үлэбитин-хамнаспытын өссө күүһүрдэн биэрдибит. Сүөһүлэрбитин биэс сайылыгынан таһаардыбыт.
Калмыктар – Сахсааҕа, субаннар —Араҕас Атыырга
Эт боруодаҕа идэтийэр калмык боруода сүөһүтүн үһүс сылбытын иитэбит. Технологиятын быһыытынан, баайыыта суох уонна төһө да бэйэлээх кыһыҥҥы тымныыга таһырдьа көҥүл киирэ-тахса сылдьыахтаахтар диэн буолбута. Ону тутустахпытына, аска-үөлгэ хор буолсу, оту сииллэринээҕэр тэпсэллэрэ элбииһи диэн, бу сүөһүлэри хара бастакыттан хотоҥҥо баайан туран аһаппыппыт. Туох да бэркэ кыстыыллар, кулун тутартан ойбоҥҥо уулууллар. Биир дьиктилээхтэр – тыһаҕастарыгар ыран хаалаллар, ол иһин, убаһа курдук, ийэлэрин эмэ сылдьар кэмнэригэр идэһэлэнэр ордук эбит. Ааспыт кыһын боруобаҕа диэн, эрдэтээҥи төрүөх ньирэйдэри өлөрбүппүт, эттэрэ бэрт минньигэс, эмис, өссө тас сыалаах этэ. Онон быйыл оҕус ньирэйдэри эккэ туттарга былааннанабыт. Былырыын Харыйалаах арыытыгар саҥа кыстык хотон тутан, 90 сүөһүнү, ол иһигэр 44 ынаҕы, кыстаттыбыт. Итинтэн 34 ынах төрөөтө, уулаахтар өссө да бааллар. Инньэ гынан, барыта 124 сүөһүнү Павел Григорьев бостууктаах Сахсаа сайылыгар муус устар бүтүүтүгэр таһаарбыппыт.
Оттон бэйэбит холмогордарбыт былырыыҥҥы оҕолорун, 280 субаны, Владимир Голоковка туттаран ыам ыйын саҥатыгар Араҕас Атыыр учаастагар көһөрбүппүт. Билигин мэччирэҥ көбүү илик буолан, бостууктар сүөһүлэри далга хаайан туруоран, аһаталлар.
Мондурахха саҥа сайылык
Ыанньык ынахтар урукку сыллартан Уу Көхсүгэр уонна Куоһаҕаска сайылыыллар. Раиса Борисова салайааччылаах Уу Көхсүн пиэрмэтигэр ыанньыксыттар Нина Анастатова, Анна Слепцова уонна Чэмэлиинэ Аргылова үлэлииллэр. Биир ыанньыксыт 30-31 ынахтаах, онон пиэрмэ үрдүнэн 124 ынах баар. Александр Абрамов бостууктуур. Валентина Трофимова салайааччылаах Куоһаҕас пиэрмэтигэр Екатерина Иванова, Анастасия Тапыева, Лариса Лукина холбоон 120 ынаҕы ыыллар. Валентин Яковлев бостууктуур. Ааспыт өттүгэр бу сайылыкка алта ыанньыксыт сайылыыр буоллаҕына, быйыл түөрт ыанньыксыты таһаардыбыт. Тоҕо диэтэххэ, мэччирэҥ ноҕуруускатын чэпчэтээри уонна ыанньык ынахпыт ахсаана элбээн Мондурах учаастагар үһүс сайылыкпытын оҥоһуннубут. Өссө хаардаахтан саҕалаан толору хааччыллыылаах титииги туттубут. Үлэлииргэ тупсаҕай буоллун диэн, сылаас уу кэлэр титанын туруордубут, титииктэн ордубут хаптаһынан үлэһиттэр оҕуруот аһын олордоллоругар анаан икки тэпилииссэни оҥордубут. Манна үс ыанньыксыт – Светлана Трофимова, Саргылаана Осипова, Петр Игнатьев таҕыстылар. Холбоон 90 ынахтаахтар. Бостуугунан Дьулус Слепцов үлэлиир. Мантан сайын олорор дьиэлэр тутуллуохтара итиэннэ күрүө-хаһаа, дал ситэриллиэҕэ. Бу учаастак урут сылгы базата буолан, эргэ дьиэ-уот баар, ыанньыксыттар билигин олорго олороллор. Инньэ гынан, үс сайылыгынан барыта 340 ыанар ынахтаахпыт.
294 ньирэйи Анисия Григорьева, Соня Аркадьева, Рустам Габышев, Валерий Никифоров, Любомир Лотов уонна Герман Аргылов көрөллөр-истэллэр. Билиҥҥитэ бөһүөлэккэ, кыстык комплекска бааллар, сайылыкка (Уу Көхсүгэр) халлаан лаппа сылыйдаҕына, сайыҥҥылыы күннэр үүннэхтэринэ таһаарыахпыт.
Күҥҥэ 2,5 туонна үүт
Сыл саҕаланыаҕыттан ыам ыйын 1 күнүгэр диэри 209 т 646 киилэ үүтү, ол эбэтэр биир фуражнай ынахтан 773 киилэни ыатыбыт. Ынах ахсыттан ортотунан үстүү тыһыынча киилэ үүтү ыатахпытына, сыллааҕы былааммытын толоруохпут. Сайылыкка тахсыахтан от уонна сенаж сиэтэр буоламмыт, ыам төрүт түспэтэ. Билигин үс сайылыгынан холбоон, күҥҥэ 2,5 туонна үүт ыанар. Ону өссө сопхуос саҕаттан маастардыыр Варвара Павловна Старостина Татьяна Ивановалыын астыыллар. Ол барыта сайылыктан быһа Покровскайга уонна Дьокуускайга атыыга бара турар.
155 ынах сиэмэлэннэ!
Сүрүн дохуот үүттэн киирэр буолан, ынах ыанар кэмин уһатарга, үүтү сылы эргиччи ыларга дьулуһабыт. Инньэ гынан, ынахтары алтынньы-сэтинньи ыйтан саҕалаан, бэс ыйыгар диэри төрөтөбүт. Холобур, билигин сүүрбэччэ эрэ ынах төрүүрэ хаалан турар. Техник-осеменатордар Надежда, Светлана Васильевалар ынахтар көҕүйэллэрин көрө сылдьаннар, кэмин куоттарбакка сиэмэлээн иһэллэр. Билигин сайылыкка олорон үрдүттэн үлэлииллэр, титиик ахсын анал муннуктаахтар.
Мэччирэҥ кыһалҕата
Сайылыктары тутуу өйөнөрө олус үчүгэй. Аны дьэ, мэччирэҥ боппуруоһа быһаарыыны эрэйэр. Бу – элбэх хаһаайыстыба көрсөр кыһалҕата. Биһиэхэ нэһилиэк чааһынайдара, бааһынайдара сылгыларын биһиги сайылыктарбыт эргин туталлар, эбиитин алаастары барытын күрүөлээн ылбыттар. Инньэ гынан, бостууктарбыт үгүс эрэйинэн, сороҕор бэрт ыраах сиринэн кэрийэн, ынахтары мэччитэллэр. Онон, кэлэр өттүгэр сопхуос саҕанааҕы үгэһи сөргүтэн, култуурунай мэччирэҥнэри тэрийиигэ болҕомто ууруллуон наада.
Иккис сытыы боппуруоһунан сайылыкка уу ситимин тардыы буолар. Билигин саҥа сайылыкпытыгар эрэ уу ситимин киллэртэрдибит, атыттарбыт «бодобуоһунан» ууланан олороллор. Ньирэйгэ туспа сайылык эмиэ наада.
Сайылык күнэ
Иллэрээ сыл Ил Дархан Айсен Николаев Хаҥалас улууһугар хаһаайыстыбалар салайааччыларын, исписэлиистэрин уонна учуонайдары кытары көрсөн, тыа хаһаайыстыбатын боппуруостарын туһунан кэпсэппитэ. Онно биһиги салайааччыбыт Александр Павлов эти-үүтү оҥорууга сайылык суолтатын үрдэтэр уонна сүөсүһүттэргэ болҕомтону уурар сыалтан, өрөспүүбүлүкэҕэ Сайылык күнүн олохтуурга этии киллэрбитэ. Ил Дархан ону өйөөн, ыам ыйын 22 күнүгэр Сайылык күнүн бэлиэтиир туһунан ыйааҕы таһаарбыта. Өрөспүүбүлүкэтээҕи бастакы Сайылык күнэ былырыын биһиги нэһилиэкпитигэр бэлиэтэммитэ, уон икки хаһаайыстыбаҕа, ол иһигэр биһиэхэ, сайылык тутуутугар грант бэриллибитэ. Ол грант харчытыгар тирэҕирэн, ити Мондурах сайылыгын оҥордубут.
Коронавируһунан сибээстээн, быйыл Сайылык күнүн кэлэктииби барытын бииргэ муспакка, сайылыктарынан тус-туһунан чөкө бэлиэтиэхпит. Үлэ бастыҥнарын чиэстиэхпит уонна Уу Көхсүгэр алаас саламаатыгар, Куоһаҕаска салама ыйааһыныгар анаммыт дьаһаллары тэрийиэхпит, Мондурахха саҥа сайылыгы арыйыы сиэрин толоруохпут. Сахам дьонун, биир идэлээхтэрбин Сайылык күнүнэн эҕэрдэлиибин, ситиһиилэри баҕарабын.
Ульяна Семенова, «Бөртө» сылгы собуота» ХЭУо биригэдьиир-зоотехнига,
«Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru саайтка анаан