Сыллата балаҕан ыйын 27 күнүгэр дойду үрдүнэн оскуола иннинээҕи тэрилтэ үлэһиттэрин күнүн бэлиэтииллэр. Тустаах бырааһынньык Арассыыйаҕа 2004 сылтан, кэккэ педагогическай бэчээт кыһаларын көҕүлээһиннэринэн киирбит.
Иитээччи уонна уһуйаан бары үлэһиттэрин күнэ ылбычча анамматах. Ол курдук, бэлиэ даата Санкт-Петербург куоракка аан маҥнай оҕо саада аһыллыбыт күнүн кытта сибээстээх. Тустаах оҕо саадын 1863 сыллаахха бэрэпиэссэр Люгебиль кэргэнэ Софья Люгебиль тэрийбит. Ол эрээри, википедияҕа ыйылларынан, Арассыыйа империятыгар маҥнайгы уһуйаан 1859 сыллаахха аһыллыбыт.
Саха сиригэр Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин иннинэ биир даҕаны оҕо саада суоҕа диэн суруйаллар. Аһымал уопсастыбалар уонна биирдиилээн дьон үптэринэн аҕыйах тулаайах оҕолору иитэр дьиэ уонна оҕо былаһааккалара үлэлээбиттэр. Холобур, 1860 сыллаахха тулаайах оҕолору иитэр бастакы дьиэ аһыллыбыт. Манна, уопсайа, 1626 оҕо иитиллэн тахсыбыт. 1919 сыллаахха дьахталлар гимназияларын учуутала А.П.Широкова көҕүлээһининэн Дьокуускай куоракка уонна Марха бөһүөлэгэр киэһэ 9 чааска диэри үлэлиир оҕо сайыҥҥы былаһааккалара аһыллыбыттар. Бу кырачааннары иитиигэ маҥнайгы укулааты уурбута биллэр. 1920 сыл күһүнүгэр уопсастыбаннас туруорсуутунан “Очаг”, “Детский труд”, “3-й интернационал” диэн уһуйааннар тэриллибиттэр. Манна сүрүн болҕомтону оҕо доруобуйатыгар ууралларын туһунан суруллар. Ону таһынан, араас дьарыктары, кэпсэтиилэри ыыталлар, остуоруйалары кэпсииллэр эбит.
Оччотооҕу уһуйааннарга холоотоххо, аныгы иитэр-үөрэтэр хайысхата чыҥха атын. Манна даҕатан эттэххэ, Саха сирин оскуола иннинээҕи үөрэҕэ Арассыыйа үрдүнэн биир бастыҥнар кэккэлэригэр киирэр. 2018 сыллааҕы чахчынан, 810 уһуйааҥҥа барыта 7857 иитээччи үлэлиир.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Андрей СОРОКИН хаартыскаҕа түһэриитэ.