Кыра сылдьан хас биирдии оҕо Тымныы оҕонньорго итэҕэйэр. Тымныы оҕонньор, төһө да остуоруйа дьоруойа буолбутун иһин, олохпутун киэргэтэр, бырааһынньыктыы тыыны биэрэр, олоххо дьикти баарыгар итэҕэтэр.
Aнгелина Васильева, «Саха сирэ», https://edersaas.ru/
Тымныы оҕонньор хаһан баар буолбутай? Христианство киирэ илигинэ, былыр нууччаларга Морозко, эбэтэр Дед Трескун диэн иччи баарыгар итэҕэйэллэрэ. Бу оҕонньору кыһын иччитэ дии саныыллара. Оҕонньорго албыннаһан, араас бэлэхтэри биэрэллэрэ. Сэбиэскэй кэмҥэ оҕонньорбут сымнаан, үтүө санаата киирэн, төттөрүтүн бэйэтэ оҕолорго бэлэх аҕалар буолбута. Бу уобараһы 1930-с сылларга киинэни оҥорооччулар олоххо киллэрбиттэрэ.
Оттон христианнар Турция Мира куоратыгар олорбут архиепископ Николай диэн сибэтиэй киһи уобараһыттан таһаараллар.
1999 сыллаахха Москва мэрэ Юрий Лужков көҕүлээһининэн, “Тымныы оҕонньор” диэн бырайыак толкуйдаан, Великий Устюг куоракка резиденция туппуттара. Билигин бу – туризм сайдыбыт сирэ. Тымныы оҕонньорго мөлүйүөнүнэн сурук кэлэр. Кыһыннары-сайыннары ыалдьыттар субуһаллар.
Дойдубут араас муннуктарыгар билигин ханнык Моруостар бааллар эбитий? Былырыын Москваҕа Поклоннай хайа аттыгар Саҥа дьыл бырааһынньыгар 40 Моруос кэлэн дьоҥҥо көстүбүттэрэ. Бу – сорохторо кэнники айыллыбыт персонажтар. “Кыһын Саха сириттэн саҕаланар” бэстибээл чэрчитинэн, үгүстэрэ Дьокуусйкага уонна Өймөкөөҥҥө кэлэн барбыттара. Кинилэртэн саамай биллэллэрэ манныктар.
Кыш Бабай
Татарстан уонна Башкортостан оҕолоро Кыш Бабайга итэҕэйэллэр. “Кыш” диэн “кыһын” диэнтэн тахсыбыт. Оттон “Бабай” диэн тыл оҕонньор, иччи диэн суолталаах. Кыш Бабай халлаан күөҕэ хаптааннаах, төбөтүгэр түүлээх түбэтиэйкэлээх. Кини Кар Кызы (Хаар кыыһа) диэн сиэн кыыстаах. Кыш Бабай Саҥа дьыл иннинэ дьон настарынанньатын көтөҕөр соруктаах.
Чысхаан уонна Эһээ Дьыл
Сахаларга эмиэ Тымныы оҕонньор курдук баар буолуохтаах диэн, Чысхаан уобараһын модельер Августина Филиппова толкуйдаабыта уонтан тахса сыл буолла. Чысхаан уобараһын Хотугу Муустаах байҕалтан тахсан, кыһыны аҕалар Дьыл оҕуһун кытары сибээстииллэр. Ол иһин хороҕор муостаах бэргэһэлээх. Кини сиэнэ – Хаарчаана. Кэнники Кыһын Хотун диэн уобарас эбилиннэ. Чысхаан Тымныы полюһугар — Өймөкөөҥҥө дьиэлээх.
Саха сиригэр Чысхааны таһынан Эһээ Дьыл баар. Кинини учуонай, суруйааччы Гавриил Угаров толкуйдаабыта.
Сагаан Убугун
Бурятияҕа, Калмыкияҕа, Монголияҕа Сагаан Убугун диэн “Моруостаахтар”. Бу оҕонньор үп-үрүҥ таҥастаах, торуоскалаах, “четки” диэн хоруоҥкалаах. Бу оҕонньор үтүө санаалаах дьону харыстыыр, куһаҕан санаалаахтары накаастыыр диэн итэҕэйэллэр.
Паккайне
Карелияҕа Паккайне диэн кыһыллыҥы баттахтаах, кыраһыабай эдэр уол “моруостуур”. Кини олус мэник, бэһиэлэй майгылаах, ойуурга олорор. Кинини Хаарчааната уонна ынырык көрүҥнээх тролль диэн харамайдар арыаллыыллар.
Ямал Ири
Ямал Ири Ямалга олорор. Кини таба саҕынньахтаах, түү этэрбэстээх. Саҕынньаҕын кура сэлии муоһа киэргэллээх. Ямал Ири дүҥүрүн тыаһаттаҕына, куһаҕан тыыннар тэскилииллэр. Кинини хаска боруодалаах ыттар арыаллыыллар.
Тол Бабай
Удмуртияҕа Тол Бабай Титово диэн дэриэбинэҕэ олорор. Кини саҕынньаҕа фиолетовай өҥнөөх, бэйэтэ токур торуоскалаах. Бэлэхтэрин улахан мөһөөччүккэ буолбакка, туос хоруопкаҕа укта сылдьар. Кини айанныырын сөбүлүүр.
Соок Ирей
Туваҕа былыргы үһүйээн быһыытынан, Сок Ирей илиитэ-атаҕа муустан оҥоһуллубут, кини сылайбыт, тоҥмут көрүҥнээх. Баттаҕа, хааһа, бытыга кырыанан бүрүллүбүт. Үрүҥ уонна күөх өҥнөөх, ичигэс таҥастаах. Бэргэһэтигэр күн уонна ый толбонноро оонньууллар. Бэйэтэ туспа резиденциялаах.
Якшамо Атя
Мордовияҕа футболга аан дойдутааҕы чөмпүйэнээт буоларынан, Якшамо Атя резиденциятын тутуу тохтотуллубута. Онтон өһүргэнэн, кини Ульяновскай уобаласка көһөн хаалбыт дииллэр. Кини тас көрүҥүнэн Моруос оҕонньорго майгынныыр.
Уйшто Кугыза
Марий Эл өрөспүүбүлүкэтигэр Уйшто Кугыза ХХ үйэҕэ баар буолбута. Кини улахан таас дьиэлээх, онно Уйшто Кува диэн ойоҕун, Поран (тибии) диэн уолун, Теле (кыһын) диэн кыыһын кытары олорор. Уйшто үтүө санаалаах, ыалдьыттыырын, дьону кытта күлэрин-үөрэрин, ыллыырын-үҥкүүлүүрүн сөбүлүүр.
Хел Мучи
Чувашияҕа олорор Хел Мучи баҕа санааны толорор сундууктаах. Ол сундуугар саҥарар сылабаар уонна маятниктаах чаһы дьолу аҕалар кыахтаахтар. Кини Юра Пике диэн сиэн кыыһын кытары олорор. Дьиэлэрэ Чебоксар куорат Кыһыл болуоссатыгар баар.
Кöдзыд Пöль
Коми өрөспүүбүлүкэтигэр Кöдзыд Пöль (Тымныы Уол) былырыын саҥа дьиэлэммитэ. Кини резиденцията Сыктывдинскай оройуон Ыб сэлиэнньэтигэр Финно-угорскай этнопаркаҕа баар.
Шахта Баба
Дагестан оҕолоругар кэнники кэмҥэ Шахта Баба диэн ааттаах Азербайджан норуотун “Моруоһа” кэлэр буолбут. Кини Гар Гызы (Хаар кыыһа) диэн сиэн кыыстаах эбит.
Гор Дада
Чечняҕа Россияҕа холбоһуохтарын иннинэ Саҥа дьылы бырааһынньыктаабат этилэр. Кэнники 15 сылга Султан Исламов диэн артыыс Гор Дада оруолун оонньуур.