Белоруссия бартыһааныгар Антон Давлюдка хос сиэннэрэ өйдөбүнньүк-килиип анаатылар
Бу күннэргэ Улуу Кыайыы 75 cылынан улуус, нэһилиэк аайы Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтарыгар анаан оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн иһэр өйдөбүнньүк-килииптэри оҥорон үйэтиттилэр.
edersaas.ru
Мин төрөөбүт төрүт дойдум Өймөкөөн улууһун кыракый Төрүт нэһилиэгэ Аҕа дойду Улуу сэриитин кытта ыкса сибээстэҕин 90-с сылларга эрэ билбиппит. Биһиги төрүөхпүтүттэн уонтан тахса араас омук дьоно түөлбэлээн олорор нэһилиэгэр грузин, узбек, белорус, украинец, ньиэмэс, нуучча (киһи ааттыы туруон сөп) дьонун атын омуктар дии санаабат да этибит. Сахалыы толкуйдаах, олуттаҕастык да буоллар, биһиги тылбытынан саҥарар дьон этилэр буоллаҕа. Бары биир «төрүттэр» диэн омук дьонобут дии саныырбыт.
Чороччу улаатан эрэр оҕолорго кэлин дьоммут «переселенецтэр» диэн кимнээҕин, хантан кэлбиттэрин кэпсии сатыыллара да, биһиги «дьээдьэ Онтуоммутун», «дьээдьэ Куостабытын», «дьээдьэ Ыстапааммытын», кэлии дьон ахсааныгар киллэрбэккэ, син биир Төрүккэ төрөөбүт дьон курдук саныырбыт.
90-c сылларга ГУЛАГ лааҕырдарын ыар «сирэйдэрэ» аһыллан барыытыгар, кыраайы үөрэтэр биир дойдулаахпыт, суруналыыс Сергей Егоров ол кэмнэргэ бэйэтэ төрүттээбит сахалыы тыллаах «Хотугу сардаҥа» уонна «Северная заря» нууччалыы тыллаах хаһыаттарга Белоруссия бартыһаана Антон Давлюд, Грузияттан төрүттээх пулеметчик Константин Чачуа, Украинаттан төрүттээх саллаат Степан Столярчик тустарынан, кинилэр хайдах Өймөкөөн Төрүтүгэр баар буолбутттарын туһунан кырдьыктаах суруйуулара барыбытын соһуппута. Сергей Михайлович кинилэр ыар дьылҕаларын арыйан, сүппүт докумуоннарын ирдэһэн, уоттаах сэрии бэтэрээннэрэ буолалларын дакаастаан, ааттарын-суолларын тилиннэрбитэ.
Билигин Төрүт нэһилиэгин ытыктанар, көмүс буукубанан суруллар үс Аҕа дойду Улуу сэрии кыттыылаахтарыгар, Сталин өлбүтүн кэннэ «реабилитацияланна» диэн докумуону буолбакка, «босхолонно» эрэ диэн ыспыраапканы туттартаабыттар. Итинник дуона суох ыспыраапкалаах, тустаах докумуона суох сөмөлүөккэ ким киллэриэй. Баҕар, дойдуларыгар төннө сатаабыттара буоллар, син хайдах эмэ гынан тиийиэ эбиттэрэ буолуо эрээри, кинилэр бары сэриигэ сылдьыбыттарын туһунан ол ыспыраапкаҕа суруттара сатаабыттара кыаллыбатах. Уонна тус олохторун тосту уларытыыларын өссө биир саамай кылаабынай төрүөтэ — Төрүт нэһилиэгэр ыал буолан, силистэрин тардыылара этэ. Оччолорго пиэрмэ кыргыттарын көрсөн, утуу-субуу ыал буолан, оҕолонон-урууланан, Төрүт курдук күндү дойду кинилэргэ суоҕун кэриэтэ буолбут кэмэ этэ.
Сахаларга кыахтаах, Ийэ сиргэ чиҥник үктэнэн олорор дьиэ кэргэттэри «Сис ыал» диэн ааттыыллар. Ол кинилэр уйгулаах баайдарынан-тотторун туоһута буолбатах. Бу кинилэр элбэх оҕолонон, сиэннэнэн аҕа-ийэ ууһа буолан олорууларын төрдө.
Төрүт нэһилиэгэр бастаан утаа кэлбит киһи олохтоохтор бары «бааһынай» хааннаахтарыттан сөҕөр. Биһиги саҕана кип-киэҥинэн көрбүт тоҥ нуучча сирэйдээх, грузиялыы хойуу хаастаах уонна кыламаннаах, украинныы сырдык чачархай баттахтаах кыргыттар уонна уолаттар сахалыы ыллаан-туойан бадахтарына, соһуйуу бөҕө буолар этилэрэ. Билиҥҥи көлүөнэ оҕолор сахалыы хааннара баһыйдар даҕаны, Чачуа Куоста дуу, Столярчик Ыстапаан дуу, Давлюд Антон дуу сыдьаана буоларын эндэппэккэ билэҕин.
Бу күннэргэ батсаабынан биир наһаа дириҥ ис хоһоонноох Өйдөбүнньүк-килиип тарҕанна.
Килииби харах уута суох көрбөккүн. Баҕар, ол биһиги оҕо сааспытын кытта сибээстээҕиттэн буолуо.
Сэбиэскэй кыһыл хаалтыстаах кэм оҕолоругар «дьээдьэ Онтуоммут» (оҕо барыта итинник ааттыыр этибит) илэ бэйэтинэн көстөн кэллэ.
Кини оччолорго тутуу прорабынан үлэлээн, Төрүппүт тупсаҕай тутуулаах дьиэлэрин тутуспутунан биллэр. Кини бэйэтин дьиэтэ (мин «белорусская хата» диэн ааттыырым) Төрүппүт биир саамай көстүүлээх, кэрэ-мааны дьиэтэ.
Бу дьиэни көрбүтүнэн биһиги пуортан Төрүппүт киин уулуссатыгар киирэрбит. Ол да иһин буолуо, ыраахтан дойдутун ахтан кэлбит киһиэхэ дьээдьэ Онтуон дьиэтэ — оҕо сааспыт умнуллубат өйдөбүлэ.
Бу курдук кып-кыра эрээри, хас биирдии эпизода олус сатабыллаахтык киһи дууһатын таарыйар аҕыйах мүнүүтэлээх киинэни Антон Давлюд хос сиэннэрэ оҥорон таһаардылар.
Манна Белоруссия бартыһаанын тус олоҕо — тапталлаах кэргэнэ Евдокия Николаевнаны кытта бииргэ олорбут дьоллоох түгэннэрэ ойууланар.
Биллэн турар, хас биирдии кадрга — кини тапталлаах Төрүтүн ыкса сибээһэ чаҕылхайдык арыллар.
Бу буоллаҕа — Орто дойдуга олорон ааһыы чаҕылхай бэлиэтэ. Өскө эйиигин үүнэр көлүөнэҥ маннык сыаналыыр, үйэтитэр буоллаҕына — эн олоҕуҥ суола табыллыбыт!
Дьээдьэ Онтуон — Белоруссия бартыһаана Антон Давлюд оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ дьоллоохтук олороллорун иһин, кини аатын үрдүктүк тута сылдьыахтарын иһин Аҕа дойду сэриитигэр өстөөхтөрү кытта сэриилэстэҕэ…
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru