Анатолий Григорьев: «Сергей Зверев-Кыыл Уолун үбүлүөйдээх сылыгар дьоһун бэлэх оҥоһулунна»

«Сунтаарцеолит» хампаанньа сиэмэнтэни кытары булкуйан «пеноцеолит» диэн экологическай өттүнэн ыраас, сыанатынан да чэпчэки тутуу матырыйаалын оҥорон эрэр. Онон, чугастааҕы сылларга Сунтаарга уонна ыаллаһа олорор улуустарыгар дьиэ сыаната арыый да чэпчиэ диэн сабаҕалыыр. Улууска тутуу хаамыытын, оҥорон таһаарыы тула, «АЛРОСА» хампаанньаны кытары үлэ туһунан улуус баһылыга Анатолий Григорьевы кытары төлөпүөнүнэн кэпсэтэ сырыттыбыт.

edersaas.ru

ПЕНОЦЕОЛИТЫ ДЬИЭ ТУТУУТУГАР ТУҺАНЫАХТАРА

Сунтаар улууһа өрөспүүбүлүкэ кииниттэн тыһыынча килэмиэтир кэриҥэ ыраах сытар. Сайыҥҥы өттүгэр айан-сырыы моһуогурар. Ол тоҕото биллэр. Аҥаардас Бүлүү өрүһү үстэ туораан массыынанан тиийэҕин. Былырыыҥҥа диэри өссө Марханы паромунан туоруур этилэр. Бу кыһын муоста киллэриллэн, сунтаардар, ону ааһан ньурбалар абыраннылар. Инникитин өссө Бүлүүнү туоруур муосталар тутуллар күннээх буоллахтарына, сун­таардар туох да харгыһа суох сылы эргиччи массыыналарыгар олордулар да айанныыр буолуохтара. Чэ, ити хааллын.

Аны киин сиртэн тэйиччи олорор буоланнар, ас-таҥас сыаната арыый үрдээн тиийэр. Тутуу матырыйаалын сыанатын туһунан этэ да барыллыбат. Онон дьиэ-уот сыаната куораттан хаалсыбат.

Чугастааҕы сылларга пеноцеолиты хото оҥорон таһаарар буоллахтарына, дьиэ-уот туттааччылар тутуу матырыйаалын ыраах сиртэн аҕалан эрэйдэммэккэ, икки бүк ночоокко тэбиллибэккэ, миэстэтиттэн атыылаһыахтара.

Пеноцеолиты билигин хамаҕатык туһаныллар базальт оннугар, туһаныахха сөп. Маны таһынан, муоста аннын, дьиэ үрдүн сылытарга оһуобай матырыйаал. Пеноцеолит алдьаммакка-кээһэммэккэ 100 сылы быһа “сулууспалыырын” этэллэр. Бу маны научнай төрүккэ олоҕуран быһаарбыттар. Тутуу матырыйаала ууну оборбот, итиини үчүгэйдик тутар эбит.

Анатолий Васильевичтан, собуот үлэҕэ киирдэҕинэ, төһө киһи үлэ миэстэтинэн хааччыллыай диэн ыйыппыппар:

— Устье бөһүөлэгэр «Индус­триальнай паарка» тэрийбиппит. Онно пеноцеолиты оҥорор сыах тутулла турар. Үлэҕэ киирдэҕинэ, 30 үлэ миэстэтэ тахсыахтаах. «Кэмпэндээйитээҕи туус хампаанньата» ХЭУо брикеттиир тэрили аҕалан туруоран, манна эбии 7 үлэ миэстэтинэн олохтоохтор хааччыллыахтара, — диэн кэпсээтэ.

КЫЫЛ УОЛУН ҮБҮЛҮӨЙДЭЭХ СЫЛЫГАР ДЬОҺУН БЭЛЭХ ОҤОРДУЛАР

Улууска билиҥҥитэ улахан тутуулартан Сунтаар сэлиэнньэтигэр «РТС» түөлбэҕэ 240 миэстэлээх оҕо саадын дьиэтин тутуу буолар. Күн бүгүн манна 28 киһи үлэлии сылдьар. Балартан 10 киһи атын улуустан, уоннааҕылара олохтоохтор.

– Улууска Сергей Афанасьевич Зверев-Кыыл Уолун аатынан норуот уус-уран айымньытын киинэ быйыл сайын бүтэн, аанын тэлэччи аһыахтаах, бу кини төрөөбүтэ 120 сылыгар дьоһун бэлэх быһыытынан буолар. Ону таһынан, Сунтаарга «Абаҕа» түөлбэтигэр 240 миэстэлээх оҕо уһуйаанын тутуута саҕаламмыта. Былаан быһыытынан, этэҥҥэ буоллаҕына, быйыл бүтүөхтээх, Кириэстээххэ 120 миэстэлээх оскуола тутулла турар, Сиэйэҕэ, Сунтаарга, Илимнииргэ култуура-успуорт кииннэрэ тутуллаллар. Улууска биир хайысхаҕа сиппэтэх суоллаахпыт. Онон Хордоҕойго суолу тутуу үлэтэ ыытыллар. Бу күннэргэ Агдаары үрэх муостатын бүтэрдибит. Үүммүт сылга 5 хотон тутуутун саҕалаатыбыт. Кыайыы 75 сылынан «Албан аат» болуоссата түмүктэниэхтээх, — диэн социальнай тутуулар туһунан баһылык иһитиннэрдэ.

ХААРБАХТАН – САҤАҔА

Сунтаар улууһа «Хаарбах туруктаах олорор дьиэлэртэн көһөрүү» бырагыраамаҕа күүскэ ылсыһан үлэлээбитэ хаһыс да сылыгар барда. Былырыын дойдубар бара сылдьан, биэс мэндиэмэннээх таас дьиэ тутуллубутун көрөн соһуйбуттааҕым. Ити эрэ буолуо дуо, улуус киинигэр элбэх кыбартыыралаах олорор дьиэлэр үгүстэрэ көтүрүллэн, олохтоохтор саҥа кыбартыыраланнылар. Бу баһылык үлэтиттэн быһаччы тутулуктаах. Кэмигэр докумуон оҥорон, бүддьүөккэ киллэртэрэр, манан дьыала буолбатах. Онон бу хайысхаҕа үлэ күүскэ ыытылларынан, олохтоохтор түгэн көһүннэр эрэ, баһылыкка, салалтаҕа махтаналлар.

– Анатолий Васильевич, кэлиҥҥи сылларга улууска тутуу үлэтэ ордук тэтимирдэ диэн бэлиэтии көрдүм. «Хаарбах туруктаах олорор дьиэлэртэн көһөрүү» бырагы­раамаҕа олоҕуран аҥаардас улуус киинигэр эрэ буолбакка, нэһилиэктэргэ эмиэ тутуу барар дуо?

– «Хаарбах туруктаах олорор дьиэттэн көһөрүү» федеральнай бырагырааманан биһиги улууска үлэ тэтимнээхтик барар. Эппиккит курдук, инники Сунтаарга хас да дьиэ тутуллан киирбитэ. Сунтаарга «Главстройкомплекс» тэрилтэ Октябрьскай уулусса 76/2 «Б» куорпуһугар 14 кыбартыыралаах, «В» куорпуска 20 кыбартыыралаах дьиэни быйыл тутан киллэриэ. Бу тэрилтэ 88 кыбартыыралаах дьиэ бастакы уочаратын саҕалаата. 29 кыбартыыралаах дьиэ эһиил киириэхтээх. «Сунтарэнерго» тэрилтэ Илимнииргэ 8 кыбартыыра­лаах, Туойдаахха 4 кыбартыыралаах дьиэлэри быйыл үлэҕэ киллэриэхтээх. «Дабаан-строй» тэрилтэ Сунтаарга 47 кыбартыыра­лаах дьиэ тутуутун саҕалаата. Маны таһынан, «Айан-суол» тэрилтэ Кутанаҕа 12 кыбартыыралаах, «Сунтарэнерго» Аллаҥаҕа 8 кыбартыыралаах уонна Илимнииргэ 8 кыбартыыралаах дьиэлэри туталлар.

«АЛРОСА» УОННА ЫРААС УУ

Икки сыллааҕыта Иирэлээх­тээҕи быһыт тоҕо баран, Бүлүү өрүс уута киртийэн, олохтоохтору эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэни барытын аймаабыта. Билигин «АЛРОСА» хампаанньа ону бо­­руостаан, Бүлүү умнаһын улуустарыгар ууну ыраастыыр ыстаансы­йалары тутан эрэр. Онон олохтоохтор ыраас иһэр уунан хааччыллан эрэллэр. Ааспыт сылга өрүс кытыытыгар баар нэһилиэнньэлээх пууннарга уонча ыстаансыйа туруоруллубута.

Манна туһаайан, Анатолий Григорьев:

– Өрөспүүбүлүкэҕэ «Бүлүү умнаһын улуустарын ыраас уунан хааччыйыы» диэн бырагыраама оҥоһуллан бигэргэммитэ. Бу бырагыраама олоххо киириитигэр «АЛРОСА» хампаанньа пуондаҕа үп киллэрэр, ол иитинэн биһиги улууспутугар бу күннэргэ 7 нэһилиэккэ ууну ыраастыыр ыстаансыйалар, ону таһынан, Элгээйигэ, Сиэйэҕэ, Сунтаарга скважиналары сөргүтүү үлэтэ бара турар уонна Илимниир, Наахара нэһилиэктэригэр ууну таһар тиэхиньикэлэр кэлбиттэрэ, — диэн эттэ.

Сунтаарга билиҥҥитэ иһэр уу кыһалҕата быһаарыллан эрэр. Хаарбах дьиэлэри саҥа тутуулар солбуйдулар. Суоллара-иистэрэ өрөспүүбүлүкэ үгүс улуустары­нааҕар лаппа үчүгэй турук­тааҕынан аатырар. Аны инники сайдыыларын бырамыысыланнаһы кытары ситимнииллэр. Ол курдук, улуус баһылыгын туруорсуутунан уонна СӨ бырабыыта­лыстыбатын өйөөһүнүнэн, олохтоохтор ос­­куола кэннэ оробуочай идэлэргэ үөрэнэ киирэллэригэр анаан Сунтаардааҕы технологическэй колледж тиэхиньиичэскэй хайысхаҕа уларытыллан, ньиэп уонна гаас эйгэтигэр хайысхалаах оҥоруу үлэтэ ыытыллыбыта.

edersaas.ru