Саха сиригэр хотугу кыыл таба ахсаанын элбэтэр сыалтан, «АЛРОСА» Айылҕа ураты харыстанар сирдэрин тэрийиигэ бэлэмнэнии үлэтигэр көхтөөхтүк кыттар.
edersaas.ru
Саха сирин учуонайдара “АЛРОСА” экологтарын кытары ыраахтан олорон, спутник көмөтүнэн мониторинныыр үлэлэрин түмүгэ, ийэ таба ордук сөбүлээн төрүүр-ууһуур уонна ыччат таба, тугут мэччийэр сирдэрин айылҕа ураты харыстанар сирдэригэр (ООПТ) көһөрүү наадатын туоһулуур.
Ол курдук, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар министиэристибэтин иһинээҕи Билим-тиэхиньиичэскэй Сэбиэт хамыыһыйатын уочараттаах мунньаҕа ыам ыйыгар буолан ааспыта. Видео-кэмпириэнсийэ эрэсиимигэр буолбут мунньахха хотугу кыыл таба популяциятын ырытан-чинчийэн (мониторинг) көрүү түмүгүн дьүүллэспиттэрэ.
Билиҥҥи туругунан Экология министиэристибэтэ уонна Саха сирин бырабыыталыстыбата ООПТ-ны тэрийии бырайыагын торумнуу сылдьаллар. Бу саҥа тэриллиэхтээх Айылҕа ураты харыстанар сирин уопсай иэнэ 64 152 га буолар. Бу резерваты «АЛРОСА-Rangifer Чекановскай» диэн ааттаан туран, кыыл таба Өлүөнэ-Өлөөн популяциятын ийэ табата төрүүр-ууһуур, тугуттара, кыра табалара мэччийэр сирдэрэ оҥорорго былаанныыллар.
ООПТ-ны тэрийии киэҥ хабааннаах бырайыагын чэрчитинэн, былырыын, 2019 сыллаахха, АЛРОСА Экологияҕа киинэ, өрөспүүбүлүкэ Экологияҕа министиэристибэтэ уонна Арассыыйатааҕы Билим академиятын Сибиирдээҕи отделениетын Криолитозона биологическай кыһалҕаларыгар института (ИБПК СО РАН) буолан, Саха сиригэр, Чекановскай сис хайаларын үрдүнэн, уопсайа 3 000 кв км тайыыр сиргэ көтөр аал көмөтүнэн мониторинг ыытан тураллар. Криолитозона биологическай кыһалҕаларыгар институт дириэктэрэ Иннокентий Охлопков, бу ОППТ буолуохтаах сири-уоту кыыл таба Өлүөнэтээҕи-Өлөөннөөҕү популяциятын ийэ табалара төрүүр, тугуттара мэччийэр соҕотох уонна табыгастаах сирдэрэ буоларын бэлиэтиир.
«2016 сылтан саҕалаан, хас сыл аайы “АЛРОСА” ИБПК РНА СО үлэһиттэрин кытта, таба моонньугар иилиллэр спутниковай тэрил көмөтүнэн, хотугу кыыл таба Өлүөнэ-Өлөөн популяцията айанныыр суолун (миграциятын) мониторинныыр. 2019 сыл олунньутугар алмаас хампаанньата СӨ Биология ресурсатыгар уонна айылҕа ураты харыстанар сирдэригэр дириэксийэни кытта Саха сирин хотугу кыыл табаларын туундаратааҕы популяциятын (ол иһигэр Красноярскай кыраайтан кэлэр Таймыырдааҕы көрүҥ эмиэ киирсэр) туруга хайдаҕын быһаарыыга бииргэ үлэлэһэр туһунан сөбүлэҥҥэ илии баттаспыта”, – диир АЛРОСА кылаабынай эколога Полина Анисимова. Кини этэринэн, “АЛРОСА” Саха сирин Булуҥ оройуонугар баар Чекановскай хайаларын томтор сирдэригэр Айылҕа ураты харыстанар сирин тэрийии тэрээһиннэрин үбүлүүр. Ол курдук, былырыын ООПТ түстэниэхтээх сирин билим өттүттэн чинчийэн көрүү ыытыллыбыт, оттон быйыл ити сиргэ кадаастыр үлэлэрин ыытыы былааннаммыт.
Хотугу кыыл табаны мониториннаан көрүү АЛРОСА Экологияҕа киинэ уонна ИБПК РНА СО икки ардыларыгар түһэрсиллибит бииргэ үлэлэһии дуогабарын чэрчитинэн кыаллыбыт. Институт үлэһиттэрэ табалары тутан, “Пульсар” диэн Арассыыйа оҥоһуга кыыл моонньугар иилиллэр спутник араадьыйа-моойторуктарын иилбиттэр. “АЛРОСА” бэйэтин өттүттэн Үөһээ Муунатааҕы алмаас саппаастаах сиргэ мэччийэр табалары мониторинныыр эбэһээтэлистибэлэрин толорор.
И.Охлопков бэлиэтээн эппитинэн, популяция састаабын көрдөрүүтэ уонна төрүүр-ууһуур сааһыгар тиийбит таба ахсаана кыыл таба популяциятын туруга биир кэмин, төрүөҕэ үчүгэйин кэрэһилиир. Ыччат таба тыыннаах хаалыытын көрдөрүүтэ, ону тэҥэ, тыһы уонна атыыр таба араастаһыыта да сөбүгэр. Өлүөнэ-Өлөөн популяциятын хотугу кыыл табата күн бүгүн – 84 000 төбө, ол да иһин күн бүгүн Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр бултуурга соҕотох сөптөөх көрүҥ буолар.
Бэчээккэ бэлэмнээтэ Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru