От ыйын 7 күнүгэр Москваҕа Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын аатыттан Ил Дархан Айсен Николаев уонна РФ саҥа бырайыактары тарҕатыыга тутаах көҕүлээһиннэр Ааҕыныстыбаларын кытта бырамыысыланнас туризмын эйгэтигэр бииргэ үлэлэһэр туһунан сөбүлэҥҥэ илии баттастылар.
edersaas.ru
Сөбүлэҥ чэрчитинэн, эрэгийиэн уонна муниципальнай былаастар бырайыакка кыттар тэрилтэлэри кытта бииргэ үлэлэһиилэрин бэрээдэгин сүрүннүүр балаһыанньа ылыллыаҕа. Онно бырамыысыланнас тэрилтэлэрин, ол иһигэр, дьоҕус уонна орто урбаан субъектарын эмиэ, бырайыакка кыттааччылар реестрдэригэр киллэрии усулуобуйата уонна бэрээдэгэ быһаарыллыа. Реестр оҥоһуллубутун кэнниттэн бырайыак бары кыттааччыларыгар судаарыстыба үбүнэн уонна үбүлээһинтэн атын көмө ньымаларыттан талан туһаналларыгар этии киириэ.
Бу уонна Саха сиригэр бырамыысыланнас туризмын сайыннарыы атын көстүүлэрин туһунан СӨ урбааҥҥа миниистирэ Ирина Высокиҕы кытары интервьюга билсиҥ.
– Ирина Сергеевна, бырайыак кыттааччытын реестригэр кимнээх киирэргэ суоттаныахтарын сөбүй?
— Бу үгүстэри долгутар ыйытыы. Онон, быһааран биэрэр буоллахха, бырайыакка бөдөҥ бырамыысыланнас тэрилтэлэрэ эрэ буолбакка, оҥорон таһаарыынан дьарыктанар, холобур, уустар, саха быһаҕын, сувенир уонна ювелир оҥоһуктары оҥорор, ас бородууктатын бэлэмниир курдук уо.д.а. дьоҕус уонна орто урбаан эмиэ кыттар кыахтаахтар.
– Бу бырайыакка кыттыы кинилэргэ тугу биэриэҕэй?
– Бэйэлэрин бреннэрин, ааттарын-суолларын үрдэтэллэригэр төһүү кыаҕы биэрэр, оттон ол – өрөспүүбүлүкэ иһиттэн эрэ буолбакка, тас өттүттэн, тас дойдулартан тиийэ саҥа килийиэннэри тардарга, интэриэстииргэ көмөлөһүө.
– АЛРОСА-ны – бырамыысыланнас туризмыгар инники иһээччи диэн ааттыыллар. Ити төһө оруннааҕый?
— Кырдьыга да, оннук. “АЛРОСА” АХ (ПАО) «Бриллиантовая неделя Якутии» барылы тэрийээччилэриттэн биирдэстэринэн буолар. Ону сэргэ, “Алмазный путь” маршрут олоххо киллэриллэр.
– “АЛРОСА” хампаанньа бырамыысыланнас туризмын сайыннарыыга дьоҕус биисинэһи кытта үлэлэоэн кэскилин хайдах көрөҕүн?
– Бырамыысыланнас туризма тэтимнээхтик сайдарын ситиһэр туһуттан, бу хайысхаҕа, биллэн турар, бастаан элбэх боппуруос быһаарыллыан наада. Бөдөҥ хампаанньалар күн бүгүнүгэр диэри бэйэлэрин былаһааккаларын уонна сирдэрин-уоттарын туризмҥа көҕүлүүр туһунан кэпсэтиигэ, хомойуох иһин, уота-күөһэ суох кытталлар, онон бу өттүгэр кинилэр өйөбүллэрэ наада. Ол гынан баран, бырамыысыланнас туризмыгар саҥа түһүмэх саҕаланарын учуоттуур буоллахха, биһиги АЛРОСА-ны таһынан Саха сирин бырамыысыланнаһын атын тэрилтэлэрэ көхтөөхтүк бииргэ үлэлэһиэхтэрэ диэн эрэллээхпит.
“АЛРОСА-ны” кытта бииргэ үлэлэһии туһунан этэр буоллахха, хампаанньа дьоҕус уонна орто урбааны кытта бииргэ үлэлэһиилэрин чэрчитинэн, сакаасчыт закупкатыгар дьоҕус уонна орто урбаан субъега кыттыытын хааччыйыы боппуруостарыгар үөрэтэр сэминээрдэри утумнаахтык ыытар. Бу – үлэ бары хайысхатыгар конструктивнай уонна туһалаах бииргэ үлэлэһии буолар. “АЛРОСА” АХ МСП субъектарын кэмпитиэнсийэтин биллэрдик үрдэтэргэ көмөлөөх, олус туһалаах сэминээрдэри салгыы да тэрийэ туруоҕар эрэнэбит.
Алмаас хампаанньатын хос тэрилтэтэ «АЛРОСА-торг» уопсастыбаннай ас эйгэтигэр 2018 сылтан үлэлэһэр. Үлэтин сүрүн хайысхата – Удачнай, Мииринэй, Ленскэй, Айхал уонна Накыын уонна Үөһээ Мууна баахта бөһүөлэктэригэр остолобуойдарыгар аһатыыны тэрийии. Ону тэҥэ, «АЛРОСА-торг» Мииринэй пуордуттан көтөр ааллаах авиахампаанньалары борт аһынан хааччыйар. Сайын «Орлёнок» уонна «Алмаз» оҕо лааҕырын аһынан хааччыйыынан дьарыктанар. Тэрилтэ анаан-минээн олохтоох бааһынайдар бородууксуйаларын атыылаһар. Чуо кинилэртэн аһы-үөлү атыылаһан, олохтоох дьоҕус хаһаайыстыбалар сайдалларыгар уонна олохтоох аска-үөлгэ наадыйыы улаатарыгар көмөлөһөр. Маныаха бааһынайдар оҕуруот аһын батарар ырыынактаналларыгар эрэ көмөлөһүүнэн эрэ муҥурдамматтар.
Күн бүгүн, холобур, Ленскэй оройуонугар үүнээйи олордуутунан 35 бааһынай-пиэрмэр хаһаайыстыба дьарыктанар. Холобур, Ленскэй Хамрыттан Юлия уонна Максим Барамыгиннар — эдэр пиэримэрдэр. Бу эдэр дьон хаһаайыстыбаларын 2011 сыллаахха регистрациялаабыттар. “АЛРОСА-Т орг” кытта үлэлэлэспиттэрэ бэлиэр хаһыс да сыллара.
– Ол аата, кэскиллээх хайысхалартан биирдэстэрэ – олохтоох тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарааччылары кытта бииргэ үлэлэһиини сайыннарыы буолар диэн өйдүөххэ сөп буоллаҕа?
– Оннук. АЛРОСА бу холобур буолар уопутуттан өрөспүүбүлүкэ сиригэр-уотугар үлэлиир бырамыысыланнас атын бөдөҥ тэрилтэлэрэ үөрэниэхтэрин, ылыныахтарын сөп этэ. Ханнык баҕарар тэрилтэ үлэтэ көдьүүстээх буоларын төһүү тирэҕэ — үлэһиттэри үчүгэй үлэлиир усулуобуйанан хааччыйыы буолар. Ол иһигэр, кинилэр доруобуйаларын туһугар кыһамньы. Оттон үлэһит доруобуйата туох хайа иннигэр аһыыр аһыттан, онтун рациона төһө сөпкө таҥыллыбытыттан улахан тутулуктааҕын бары да өйдүүбүт. Оттон толору иҥэмтиэлээх аһынан хааччыйыы хаачыстыбалаах, экология өттүнэн ыраас бородууктата суох хайдах да кыаллыбат.
Тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын батарыы кыһалҕата өрөспүүбүлүкэҕэ сытыытык турар. Биһиги көрсүһүүлэрбитигэр нэһилиэк, улуус баһылыктара да бу кыһалҕаны үгүстүк этинэллэр. Бу кыһалҕаныы быһаарыыга бары бииргэ үлэлэһии – бөдөҥ тэрилтэлэргэ уонна олохтоох табаары оҥорооччуларыгар хайаларыгар да табыгастаах дии саныыбын. Биир өртүттэн тэрилтэлэр экология өттүнэн ыраас бородууксуйаланаллар. Оттон олохтоох оҥорон таһаарааччы эрэллээх, бигэ атыылаһааччыланар, батарыы мэктиэлээх буолан, үп өттүнэн туруга тупсар, салгыы сайдар кыахтанар.
– Өрөспүүбүлүкэ бөдөҥ тэрилтэлэрин салайааччылара дьоҕус биисинэһи өйүүр наадатын төһө өйдүүллэр дии саныыгын?
– Дьоҕус тэрилтэ экэниэмикэ өттүнэн бигэ буолуута ордук бөдөҥ тэрилтэлэри кытта дьыалабыай сыһыана хайдаҕыттан улахан тутулуктаах. Ол эбэтэр бөдөҥ уонна дьоҕус биисинэс ыкса сибээстээхтэр, бэйэ-бэйэлэрин ситэрсэн биэрэллэр. Саатар биир да бөдөҥ тэрилтэ баар түгэнигэр, туһааннаах наадыйыы бигэ буолан, дьоҕус биисинэс эмиэ сайдар.
Биһиги бөдөҥ сакаасчыт хайа кыалларынан олохтоох биисинэһи кытта бииргэ үлэлэһэригэр интэриэстээхпит. Маннык кэпэрээссийэ – сакаасчыкка, урбаанньыкка, эрэгийиэҥҥэ да туһалаах. Онон дьоҕус биисинэс уонна бөдөҥ тэрилтэ бииргэ үлэлэһиитин сайыннарыы – өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэҕэ туруорунар соруктарыттан биир тутаахтара диэн ааҕабын. Буолан баран, манна биисинэс улахан интэриэстээх.
Биһиги АЛРОСА-ны кытта бөдөҥ тэрилтэлэр дьоҕус уонна орто биисинэстэн атыылаһыыларын улаатыннарыы өттүгэр бииргэ үлэлэһэбит. Ону таһынан МСП Корпорация эспиэр быһыытынан кыттар дьоҕус уонна орто урбаан закупкатын туһунан сэминээрдэригэр АЛРОСА өрүү да көхтөөхтүк кыттар. Кэрэхсэбиллээҕэ, АЛРОСА хампаанньа партнердарын ортотугар дьоҕус урбаан субъектара элбээн иһэр. Кэнэҕэһин да бу салҕаныа дии саныыбын.
«Саха сирэ», edersaas.ru сайтка анаан Яна БАЙГОЖАЕВА
нууччалыы суруйуутуттан тылбаас.