Бүгүн, ыам ыйын 27 күнүгэр, Ил Дархан Айсен Николаев Ил Түмэн 17-с уочарата суох пленарнай мунньаҕар 2019 сылга судаарыстыбаннай былаас ситэриилээх уорганнарын үлэтин-хамнаһын туһунан отчуоттаата.
ТЫРААНЫСПАР УОННА ЭНЭРГИЭТИКЭ ИНФРАСТРУКТУРАЛАРА
Ил Дархан Айсен Николаев ааспыт 2019 сыл тырааныспар, энэргиэтикэ уонна инфокоммуникационнай инфраструктураларга суолталаах сыл буолбутун эттэ. Ол курдук, таһаҕаһы уонна пассажирдары таһарга анаан 30-тан тахса сыл анараа өттүгэр тутуллан саҕаламмыт Амур-Саха сирэ магистрал, Саха сирин дойду тимир суолун ситимин кытта холбоспутун уонна Өлүөнэ өрүс бассейныгар суудунаны тутууну сөргүтэр сыалтан Жатайдааҕы судоверфи тутуу саҕаламмытын бэлиэтээн эттэ.
Маны таһынан, ааспыт сылга тырааныспар эйгэтигэр маннык үлэлэр ыытылыннылар:
- 2019 сылга Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр 481,3 килэмиэтирдээх суол тутулунна, саҥардылынна уонна өрөмүөннэннэ (2018 сыллааҕар 23% элбэх).Итинтэн 245 км федеральнай, 122,9 км эрэгийиэннээҕи уонна 113,4 км олохтоох суоллар.
- «Бүлүү» федеральнай таһымнаах суолга икки учаастак үлэҕэ киллэриллэн, кытаанах бүрүөһүннээх суолунан Дьокуускайтан Горнай улууһун Бэрдьигэстээх сэлиэнньэтигэр диэри харгыһа суох сырыы олохтонно.
- 2019 сылга Аллараа Бэстээхтэн тимир суолунан пассажирдары тохтоло суох таһыы саҕаланна, 93,1 тыһыынча пассажир, 6,7 мөлүйүөн туонна таһаҕас таһылынна.
- 2019 сылга Дьокуускай куорат оройуонугар массыына туоруур муостатын тутуу экэнэмиичэскэй дьайымтыалааҕын бигэргэтэр туһунан Арассыыйа Экэнэмиичэскэй сайдыыга министиэристибэтин түмүктээһинэ кэлбитэ.
- Үөһээ Бүлүү сэлиэнньэтин таһынан Бүлүү өрүһү туоруур муостаны тутуу бырайыагын оҥоруу, Үөһээ Бүлүү уонна Ньурба улуустарын кыраныыссатыгар Түүкээн үрэҕи туоруур муоста тутуутун бүтэрии былааннанар.
- Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр 2022 сылга диэри аччыгый авиация уонна уопсай аналлаах авиация Сайдыыларын кэнсиэпсийэтэ ырытыллан оҥоһуллубута уонна бигэргэммитэ.
АРКТИКА ЗОНАТЫН САЙЫННАРЫЫ
Ил Дархан Саха сирин Арктиката РФ биир сайдыылаах, күүстээх сирэ буоларыгар эрэнэрин иһитиннэрдэ.
Арктика зонатыгар үгүс тутуу үлэтэ барда, ол иһигэр Өлөөн оройуонугар Өлөөн сэлиэнньэтигэр «Илкит» этнокултуурунай киин, Анаабыр оройуонун Үрүҥ Хайа сэлиэнньэтигэр «Долган» Хотугу норуоттар култуураларын, искусстволарын Арктикатааҕы дыбарыаһа, Сааскылаах сэлиэнньэтигэр үөрэх тэрилтэлэрин спортивнай комплекстара, Булуҥ оройуонун Күһүүр сэлиэнньэтигэр 220 үөрэнэр миэстэлээх, интэринээттээх оскуола, Абый улууһун Абый сэлиэнньэтигэр 94 миэстэлээх оскуола, Аллайыаха оройуонун Русскай Устье сэлиэньэтигэр ФАП, Анаабыр Сааскылааҕар Арктикаҕа бастакы аныгы эргиэн-логистика киинэ үлэҕэ киирдэ.
АГРО-БЫРАМЫЫСЫЛАННАЙ ТИҺИК САЙДЫЫТА
Ил Дархан Айсен Николаев отчуот кэмигэр төрүт дьарыктар сайдан иһэллэрин бэлиэтээтэ. Ол курдук, 1120 миэстэлээх 8 сүөһү турар комплекса тутуллубутун, ити иһигэр – эккэ туһаайыылаах, 400 сүөһү турар икки комплекс, 1,22 га иэннээх төгүрүк сыл үлэлиир «Саюри» ХЭУо тэпилииссэ комплексын иккис уочарата үлэҕэ киирбитин, быйылгы сыл түмүгүнэн 252 туонна оҕуруот аһа үүннэриллибитин, ааспыт сыл көрдөрүүтүнээҕэр 9 төгүл үрдүгүн бэлиэтээн эттэ.
Маны таһынан бу тиһиккэ маннык үлэлэр барбыттара:
2019 сылга 26,1 миллиард солкуобайдаах (100,5%) тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйата оҥоһуллубута.
2019 сылга өрөспүүбүлүкэҕэ аан бастаан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана А.С.Николаевынан олохтоммут Сайылык күнэ бэлиэтэммитэ. Ол чэрчитинэн 15 сүөһү көрөр хаһаайыстыбаларга 12 сайыҥҥы үүт хайысхалаах пиэрмэлэри (сайылыктары), 5 ыччат сүөһүнү төлөһүтүүгэ аналлаах сайыҥҥы пиэрмэлэри тутууга граннар бэриллибиттэрэ.
2019 сылга «Сахаагроплем» ГБУ уонна «Бытантай» генопуонда питомнига» ГБУ тутан турар сүөһүлэрин түмэн генопуонда казеннай тэрилтэтэ тэриллибитэ. Онон төрүүр саха ынаҕа 726-тан 790 төбөҕө тириэрдилиннэ.
КОРОНАВИРУС
Саха сиригэр коронавирус тарҕаныыта баарын үрдүнэн, олоҕу-дьаһаҕы тутуу үлэтэ тохтообот, суол уонна эбийиэктэр тутуллаллар. Ол туһунан Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэ парламеныгар сыллааҕы отчуотун кэмигэр эттэ.
«Бу күннэргэ тыа сирин олохтоохторо сааскы ыһыыга таҕыстылар, былырыыҥҥы иэннээҕэр уон бырыһыан элбэх сири хабар былааннаахтар. Атын эйгэҕэ, төһө да коронавируһунан сибээстээн кытаанах миэрэлэр ылыллыбыттарын үрдүнэн, үлэ тохтообот», — диэтэ Айсен Николаев.
Олоҕу-дьаһаҕы тутан олорор тэрилтэлэр бары үлэлииллэрин, социальнай эбиийэктэр тутуулара тохтообокко турарын бэлиэтээтэ.
«Онкологическай уонна кардиологическай кииннэр график быһыытынан тутуллаллар. Оскуолалар, дьыссааттар, култуура уонна спорт эбийиэктэрин тутуу тохтообот. Быйыл былаан быһыытынан уопсайа 500 тыһ кв м дьиэ үлэҕэ киириэхтээх, ол иһигэр хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү национальнай бырайыак чэрчитинэн. Суолу тутуу, өрөмүөнээһин үлэтэ салҕанан барар, тыһыынча аҥара килэмиэтир — былааҥҥа турар», — диэтэ Ил Дархан.
«Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru, СИА.