Агафья сүбэтэ: бастаан үүнээйигэ ыарыы туохтан үөскүүрүн билиҥ

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Тэпилииссэҕэ турар оҕуруот аһын, атын даҕаны үүнээйи сэбирдэхтэригэр араас толбон үөскээбитин эбэтэр саһаран, иинэн-хатан эрэрин көрдөҕүнэ, киһи олус ыксыыр.

edersaas.ru


Үүнээйигэ ыарыы туохтан үөскүүрүн уонна ону хайдах эмтиир туһунан Агафья Тарасова маннык сүбэлиир.

Луук уонна хаппыыста

Сахсырҕа үөнүттэн ордук эмсэҕэлииллэр. Сахсырҕа луук төрдүгэр, хаппыыста моонньугар уурбут сымыытыттан тахсыбыт ыамалар үүнээйини буомурдаллар, сороҕор өлөрөллөр. Бэйэ сиир аһыгар уустук химиялаах эми туттар кутталлаах, ол иһин, сарсыарда аайы биирдии угунан кэрийэн, илиинэн ыраастыыр ордук.

Помидор ыарыылара

Ол-бу тобоххо-ибэххэ кыстаабыт “Мозаика” вируһун сахсырҕа тарҕатан, помидор сэбирдэҕэр уонна аһыгар араҕастыҥы хара толбоннор тахсаллар. Ону «Циркон» препаратынан эмтэниллэр. Туһалаабатаҕына, атын уктарга тарҕамматын туһугар, ыалдьыбыт угу быраҕыллар. Салгын араастаан халбаҥныырыттан, куйаара-куйаара тымныйарыттан уонна алҕаһатан тымныы ууну кутартан ыарыы эмиэ үөскүүр. Фитофтора тунуйдаҕына, сэбирдэххэ уонна аска хара-буурай эбэтэр хара дьүһүннээх толбоннор тахсаллар. Бу ыарыыттан сэрэтэргэ үүнээйини бастаан марганка суурадаһынын, онтон икки нэдиэлэнэн 10 лиитирэ сылаас ууга биир ыстакаан эриллибит чочунааҕы, 1 г марганцовканы, икки остолобуой ньуоска убаҕас мыыланы булкуйан суурадаһын оҥорон ыстарыллар. Умнас сытыйыыта буулаабыт түбэлтэтигэр уу кутан баран, угу уонна сэбирдэҕи күл сурадаһынынан ыстарыллар, улаханнык сытыйбыттары быраҕыллар. Маннык эмтээһин кэнниттэн үүнээйи чөлүгэр түһэр, саҥа тахсар помидордар ыалдьыбаттар.

Оҕурсууну туох кэбирэтэрий?

Сорохтор тэпилииссэни форточката суох оҥороллор, бастакы сыыһа дьэ итиннэ сытар. Кэмиттэн кэмигэр тэпилииссэ аанын, форточкатын арыйан салгын курдары сылдьарын тэрийэр наада. Аһары итии, сииктээх уонна салгылаабат тэпилииссэҕэ тэллэй ыарыылара үөскүүллэр. Чэгиэн сэбирдэхтэр биир күн иһигэр ньалбаһаллар, астара сымныыр, салгыы сэбирдэх мээккэ бурдук курдугунан бүрүллэр. Антракозка сэбирдэх үөһээ өттө сырдык буурай толбоннонор, аллараа өттө тэтэркэй өҥнөнөр, аһыгар боруонсабай баас үөскүүр. Бу ыарыы үүнээйи мөлтөөн, эттиктэр атастаһыылара кэһилиннэҕинэ эбэтэр күн уотугар бустаҕына көбөр. Бактериоз буулаатаҕына, сэбирдэххэ ньылбаҥнас толбоннор, аһыгар уулаах толбоннор түһэллэр.
Оҕурсу ыалдьыбыта билиннэ да, ууну кутары тохтотуллар, тэпилииссэни салгылатыллар. Буорту буолбут угу, сэбирдэхтэри, аһы ылан быраҕыллар. Ыарыы аны буулаабатын туһугар тэпилииссэҕэ баар бары уктары, сэбирдэхтэри, буору “Фитоспорин” биитэр ”Циркон” суурадаһынынан ыстарыллар. Икки күн уу куппакка куурда түһэн баран, кураанах күлү кутуллар.Саҥа сиэмэни олордор көдьүүһэ суох, ол иһин таһынааҕы доруобай ук ойоҕос лабаатыттан тардан ылан, төбөтүн көмөн силис таттарыллар. Ол лабаа силис тардан улаатта да, ийэ угуттан араарыллар. Дьэ бу ук түргэнник сайдан, элбэх аһы биэрэн, мантан күһүн аһатыахтаах. Сымыйа мээккэ бурдуктуҥу сиик түүнүгүн ноһуом бактерията өлөрөр. Ону маннык оҥоруллар: биир биэдэрэ ууга биир киилэ сибиэһэй ынах сааҕын суурайан, үс-төрт чаас туруоран баран ардахтатан кутуллар. Биллэрин курдук, нэһилиэк сүөһүтүн, ордук үүтү туттарыынан сибээстээн ыанар ынахтар доруобуйаларын туругун бэтэринээрдэр кытаанах хонтуруолга туталлар, эмтиир-сэрэтэр, ол иһигэр ис үөнүн түһэрэр үлэни, утумнаахтык тэрийэн ыыталлар, онон, сүөһү ноһуомун куттаммакка туттуохха сөп.

Ас иһиттэн сытыйыыта

Куйааска наһаа утатар буоллахтарына уонна калий, кальций тиийбэтэҕинэ, помидор, баклажан, биэрэс астарыгар кубархай толбоннор тахсаннар, устунан сыты­йан киирэн бараллар. Онуоха буордарын «Фитоспоринынан» ыстарыллар, үүнээйилэри калийдаах, кальцийдаах убаҕаһынан (10 лиитирэ ууга 1 остолобуой ньуосканы суурайан) эбии аһатыллар. Эбии аһатыах иннинэ ууну кыра соҕустук, аһаппыт кэнниттэн өлгөмнүк кутуллар.

Оҕурсу килиэби таптыыр

Баччаларга, түүнүн хараҥарар буолан истэҕин ахсын, оҕурсу үүнэрэ түргэтиир. Оннук кэмҥэ күнүскү өттүгэр тэпилииссэ аанын барбах эрэ сэгэччи аһыҥ – күнүс сылыйбыт буор түүн сылааһын биэрдин. Тэпилииссэ иһигэр биэдэрэҕэ сибиэһэй ынах сааҕын көөнньөрөн туруордахха, сыта, сиигэ дьайан, оҕурсу аһын кутуута хойуу буолар. Баччаларга силиһэ быган кэлээччи, ону саҥа буорунан куттахха ыалдьыбат уонна күһүн өргө диэри астанар.
Эбии аһатарга килиэп ордук. Бастаан уу кутан баран, отон утаҕын курдук дьүһүннээх марганка суурадаһынынан ыстарыҥ, түөрт хонугунан күлү табыгынатыҥ. Дьэ, ол кэнниттэн биир биэдэрэ ууга бухааҥка аҥара килиэби көөнньөрөн, нэдиэлэ аайы аһата сылдьыҥ. Оччоҕуна оҕурсугут магний, калий курдук наадалаах эттиктэринэн хааччыллыа, ыарыыны чугаһаппат буолуо, сэбирдэхтэрэ саһарыахтара суоҕа, аһа улаатыа, элбиэ.


Хаппыыста күлү сөбүлүүр

Үөн-көйүүр иккис түһүүтүн көрсө сэрэтэр дьаһал быһыытынан, хаппыыстаны тээпкэлээн биэрэ сылдьыллар. Үөн хаппыыста сэбирдэҕэр сымыыттаабыт уонна куруһуба курдук быһа сиэбит түбэлтэтигэр, күлү хойуутук кутуллар. Нэдиэлэ буолан баран, эмиэ табыгынатыҥ. Итинник эмтээтэххэ, хаппыыста саҥалыы сайдан, үүнэн барар.

Луук саҥаттан олордуллар

Батун луугу икки эрэ эрээтинэн олордуллар итиэннэ буорун көбүтэн биэрэ сылдьыллар, оччоҕуна үчүгэйдик үүнэр. Үс-түөрт эрээтинэн симэ олортоххо, ортоку кирээдэҕэ салгын дьаарбайбакка, сахсырҕа саахтаан, алларааҥҥы лабаалара саһаран, силиһэ сыты­йан, үөн буолан өлөр.
Саһарбыт лабаалар сыты­йан аһыгар түспэттэрин наадатыгар, тууран иһиллэр. Ардах кэнниттэн “моонньун” арыйан, буорун тары­йыллар, оччоҕуна сахсыр­ҕа мээнэ олорбот. Хойуутук өрө анньан тахсыбыт буоллаҕына, луугу күһүн атын сиргэ көһөрөн саҥаттан ыытыахха сөп. Оччотугар аны саас тэҥҥэ үүнэн тахсыаҕа.

Сайыҥҥы сүмэлээх сүбэлэр:

1. Тыыкыба астаах сибэкки аннынааҕы сэбирдэҕин буорга анньан биэрдэххэ, эбии силис тардан, өссө үчүгэйдик үүнэр.
2. Чочунааҕы от ыйын бүтүүтэ баайдахха, улаатар. Кэмиттэн кэмигэр кураанах күлү таммалатар туһалыыр.
3. Саҥа олордуллубут үүнээйилэргэ, ыарҕаларга, мастарга куйааска ууну мэлдьи кута сылдьыллар.
4. Кулуумбаҕа сиэмэнэн олордуллубут элбэх сыллаах сибэккилэртэн эргэрбит сибэккилэрин тууран истэххэ, саҥалар тахса тураллар.
5. Сүбүөкүлэ мөлтөөбүт сэбирдэхтэрин ылгыыр наада, ол эрээри аһара быстахха, быһыллыбыт сиринэн уга сытыйар кутталлаах.
6. Сайын ортотугар эриэппэни уонна эрэдьиискэни саҥаттан да олортоххо, бэркэ үүнэллэр, астарын биэрэллэр.
7. Биэрэс аллараттан тахсар хоннохторун үөһээ арахсар лабаатыгар диэри барытын туурдахха, үчүгэйдик үүнэр.
8. Ардах кэнниттэн эриэппэ уонна севок лууктар буордарын «моойдоругар» диэри тарыйыҥ, сахсырҕа олорботун.

Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0