2019 сылга Дьокуускайга ыраас ууну иһиэхпит

Бөлөххө киир:

Дьокуускай куорат олохтоохторо кыраантан хаһан ыраас ууну иһиэхтэрэй? «Сахатранснефтегаз» тоҕо элбэх кыбартыыралаах дьиэлэртэн гааһы араарда? Хаарбах дьиэ кыһалҕата хаһан сүтүөҕэй? Бу боппуруостар «Сүрүн ыйытыы» диэн бырайыакпыт иккис биэриитигэр СИА сайтыгар куоластааһыны ааһан инники күөҥҥэ таҕыстылар. Ил Дархан Егор Борисов бу ыйытыыларга студияҕа кэлэн сиһилии хоруйу биэрдэ.

Санатан эттэххэ, ааспыт ыйтан «Сахамедиа» нэһилиэнньэттэн боппуруостары хомуйан, олортон билиҥҥи кэмҥэ тирээн турар кыһалҕаны таарыйар биэс бастыҥ боппуруоһу талан ылан Ил Дархан болҕомтотугар таһаарар «Сүрүн ыйытыы» диэн бырайыагын саҕалаабыта. Бу бырайыак барыта түөрт түһүмэҕи ааһар. Ый түмүгэр Егор Афанасьевич медиакииҥҥэ кэлэн боппуруостары сиһилии ырытар. Биэриини холдинг генеральнай дириэктэрэ Кирилл Алексеев ыытар.

Гааһы тоҕо арааралларый?

Кирилл Алексеев: Сэтинньигэ Дьокуускай куоракка гаас боппуруоһун кыһалҕата турбута. Чуолаан, элбэх кыбартыыралаах дьиэлэртэн күннээҕи наадыйыыга туһаныллар гааһы араарыы туһунан. Бырабыыталыстыба манна туох үлэни ыытарый?

Егор Борисов: Бу боппуруоска хоруйдуом иннинэ, бастатан туран, олох хаачыстыбатыгар, куттала суох буолууга у – гааска, энергетикаҕа, таһаҕаһы таһыыга барытыгар сыһыаннаах) улахан болҕомтобутун уурарбытын, иккиһинэн, кэнники кэмҥэ атын регионнарга, холобур, бу кэнники Воронеж, Рязань куораттарга, гаас эстэн улахан араллааны таһаарбытын санатан этиэм этэ. Дьокуускай куоракка, хомойуох иһин, гаас ситимэ олох уларыйа илик, билигин баар ситим олус эргэрдэ. Ол иһин «Сахатранснефтегаз» тэрилтэ нэһилиэнньэҕэ куттал суоһаабатын туһугар ситими араарарга диэн быһаарыныыны ылынна. Билигин, бэрэбиэркэ түмүгүнэн, 60-ча дьиэттэн нэһилиэнньэ туһанан олорор гааһын араарыахтара. Хампаанньа куһаҕана диэн дьону-сэргэни эрдэттэн сэрэппэккэ, быһаарбакка эрэ быһарыытыытын олоххо киллэрэн кэбистэ. Ити иһин «Сахатранстефтегаз» улаханнык сэмэлэннэ.

Ол эрээри манна аҥаардас бырабыыталыстыба, куорат дьаһалтата эрэ буолбакка, олохтоохтор эмиэ кыттыһыахтаахтар. Управляющай хампаанньалары кытары олохтоохтор дуогабар баттаһалларын, хас биирдии управляющай хампаанньа дьиэлэри көрүүгэ-харайыыга эппиэтинэстээхтэрин санатар тоҕоостоох.

Куорат бөҕүн харайыы

Кирилл Алексеев: Киин куорат бөх тоҕор сирин туһунан элбэхтэ кэпсэтэбит. Бөҕү арааран харайар собуот тутуллуохтаах этэ. Уонна Бүлүүлүүр суолтан ыраатыннарыы боппуруоһа тура сылдьыбыта. Бу бырайыак ханна тиийдэ?

Егор Борисов: Аҕыйах сыллааҕыта дьон-сэргэ хамнаһы үрдэтии, дьиэ-уот кыһалҕатын туруорар эбит буоллаҕына, кэлиҥҥи кэмҥэ олох хаачыстыбатын тупсарыыга, ол эбэтэр дьиэлэри толору хааччыллыылаах оҥорууга, бөҕү-саҕы хомуйууга, болҕомтолорун ордук уурар буоллулар. Ити сайдыыбыт таһымын көрдөрөр.

Өскөтүн Нэһилиэнньэлээх пууннары тупсарыы сылыгар тыа сиригэр дьиэлэргэ уу-хаар киллэрии боппуруоһа турбут буоллаҕына, Дьокуускай куоракка бөҕү хомуйуу, харайыы бастакы миэстэҕэ турар боппуруос. Дьиҥэр, муниципальнай тэриллиилэр бу кыһалҕаны моой-араҕас ылынан дьарыктаныахтаахтар этэ да, үп-харчы тиийбэтинэн бу боппуруоһу кыайбаттар. Федерацияттан бу боломуочуйаны толорууга харчы көрүллүбэт. Ити биирэ.

Иккиһинэн, билигин биһиги бөҕү харайар оператордары кыайан булбакка сылдьабыт. Өскөтүн өрөспүүбүлүкэни бүтүннүүтүн көрөр хампаанньа тэрийдэхпитинэ, хотугу улуустарга бөҕү хомуйуу, харайыы тарыыба наһаа үрдүк буолан тахсар. Ол тарыып барыта нэһилиэнньэҕэ охсоро чуолкай. Ол иһин судаарыстыба өттүттэн, энергетикаҕа курдук, эмиэ хатыйса субсидиялааһыны олохтуурбутугар тиийэбит. Ол иһин билигин атын хайысханы көрдүөхпүтүн наада. Манна үлэ бара турар.

Онтон бөҕү харайар собуот туһунан эттэххэ, билигин сөптөөх барыйааны була иликпит. Үгүс бырайыак баар да, биһиэхэ сөптөөх суох. Мин санаабар, манна эһиилги сыл арааһа быһаарыылаах суолтаны ылара буолуо, эһиил быһаарбатахпытына хойутуур кутталлаахпыт.

Үсүһүнэн, бөҕү хомуйуу, харайыы, төһө ыраастык туттан олорорбут нэһилиэнньэттэн эмиэ тутулуктаах. Билигин умайар-умайбат, кытаанах бөх диэн арааран мунньубаппыт, онуоха эбии бөхпүтүн талбыт сирбитигэр кутабыт. Ол да буоллар, кэлиҥҥи сылларга куорат уулуссаларын, сквердэрин ыраастыыр үлэлэр ыытылланнар, бу чааһыгар култуурабыт тупсан эрэр.

Кыраантан ыраас ууну хаһан иһиэхпитий?

Кирилл Алексеев: Дьокуускай куорат олохтоохторо кыраантан хаһан ыраас ууну иһиэхтэрэй? Бу туһунан кэпсэтии олус ыраатта да билигин да быһаарылла илик. Ордук саас биир саамай сытыы боппуруоспут буолар.

Егор Борисов: Быйыл куорат дьаһалтатын, «Водоканал» хампаанньаны кытары кэпсэппитим. Онно 2018 с. бүтүүтэ водозабору тутан үлэҕэ киллэрэр сыалы-соругу туруорбутум. Өрөспүүбүлүкэ өттүттэн манна үгүс өрүттээх көмө барар. Саҥа эбийиэк 4,2 млрд солк. тэҥнэһэр. Бу сууматтан аҥарын кирэдьиит нөҥүө булан олоробут. Хаалбыт сууматын муниципальнай тэриллиини кытары кыттыһан төлүөхпүт дии саныыбын.

Бу комплексы тутууну таһынан Өлүөнэ өрүс сүнньүн көрүөхпүтүн наада. Өрүс сүнньүн сылын аайы уларытан иһэр. Ол иһин өрүһү дириҥэтэр үлэни ыытарбыт наада. Онон бу боппуруоһу тус бэйэм хонтуруолбар ылан олоробун.

Бу боппуруоска даҕатан эттэххэ, куораты ыраас уунан хааччыйыыга Мирнэйгэ «АЛРОСА» хампаанньаны кытары кыттыһан олус үчүгэй бырайыагы киллэрбиппит. Аҕыйах сыллааҕыта мирнэйдэр сиэрэлээх ууну иһэ олоробут диэн айдаарар буоллахтарына, билигин ити боппуруос бэбиэскэттэн уһуллан турар. Онон Дьокуускай куорат уутун кыһалҕата хайа баҕарар быһаарыллар кыахтаах.

Былаан быһыытынан бардаҕына, 2018 сыл бүтүүтэ эбэтэр 2019 с. саҕаланыыта Дьокуускай куорат олохтоохторо ыраас ууну иһэр кыахтаныахпыт.

Хаарбах дьиэ кыһалҕата

Кирилл Алексеев: Федеральнай бырагыраамаҕа киирсэммит, хаарбах дьиэлэри көтүрүү биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр күргүөмнээхтик бара турар. Быйыл бүддьүөттэн 7 млрд солк. көрүллүбүтэ. Эһиил уонна кэлэр сылларга бу хайысхаҕа туох үлэ барыаҕай?

Егор Борисов: Бу бырагыраама үлэлиэҕиттэн барыта 18 тыһ. тахса киһини саҥа дьиэҕэ көһөрдүбүт. Бырагыраама чэрчитинэн, урукку сылларга Дьокуускай куоракка эрэ үлэни ыытар эбит буоллахпытына, билигин өрөспүүбүлүкэни барытын хабан, оннооҕор нэһилиэктэргэ кытары саҥа дьиэлэр тутуллар буоллулар.

Санатан эттэххэ, билигин 2012 с. тохсунньу 1 күнүгэр диэри хаарбах туруктаах дьиэлэр ахсааннарыгар киирбиттэр көтүрүллэ сылдьаллар. Бу испииһэккэ үгүс дьиэ киирбэккэ хаалбыта, тоҕо диэтэргин оччолорго бу ноҕорууска барыта муниципальнай тэриллиигэ сүктэриллэр этэ. Ол иһин үгүс улуус хаарбах дьиэлэрин регистрациялаабакка хаалбыта.

Аны бу бырагыраамабыт эһиил балаҕан ыйынан тохтуохтаах. Ол иһин дойду салалтатыгар атын регионнары кытары кыттыһан бырагырааманы салгыырга этии киллэрбиппит. Бу этиибитин ылымматахтарына даҕаны, биһиги хаарбах дьиэлэрбитин салгыы көтүрэн саҥаны тутар санаалаахпыт.

Ыспыраапка быһыытынан эттэххэ, өрөспүүбүлүкэ хаарбах дьиэлэрин көтүрүүгэ барыта 128 млрд солк. наада. Итинтэн 30 млрд солк. булан бастакы түһүмэҕин түмүктүүргэ диэн быһаарыммыппыт. Уонна ити сорукпутун толорон иһэбит дии саныыбын. Быйыл хаарбах дьиэлэри суох оҥорууга атын регионнартан бастакынан эбии 2,5 млрд солк. ылбыппыт. Эһиил өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн бу бырагыраамаҕа, эбии үбүлээһин быһыытынан, 7,5 млрд солк. көрөөрү олоробут. Онон 2030 с. диэри бу үлэни барытын түмүктүүр санаалаахпыт. Манна бириэмэ уонна дьулуур наада.

Кэлэр үс сылга туох оҥоһуллуой?

Кирилл Алексеев: 2014 с. Дьокуускай куорат 2015-2019 сс. социальнай-экономическай сайдыытын туһунан ыйаах таһааран тураҕын. Бу сылларга туох оҥоһулунна уонна кэлэр өттүгэр туох үлэ барыаҕай?

Егор Борисов: 2014 с. Дьокуускай куорат өрөспүүбүлүкэ өттүттэн көмө-тирэх ылыахтаах диэн бу ыйааҕы таһааран турабын. Ыйаах Дьокуускай куорат уонна өрөспүүбүлүкэттэн кэлэр үбүлээһини барытын түмэн туруоруллубут сыалга-сорукка ыытарга туһаайыллыбыта. Манна даҕатан эттэххэ, кэнники биэс сылга, 2011 с. саҕалаан, киин куоракка бүддьүөттэн элбэх харчы барда. Ити түмүгэ харахха биллэ быраҕыллар буолла.

Бу ыйааҕынан 70 млрд солк. үлэ барыахтаах. Мантан номнуо 42 млрд солк. туһанылынна. Билигин да үгүс эбийиэги олоххо киллэрэр санаалаахпыт. Дьокуускай куоракка билигин да дьон кэлиитэ наһаа элбэх. Ол иһин социальнай эбийиэктэри тутан иһиэхпитин наада курдук. Онон, бастатан туран, үөрэх, доруобуйа харыстабылын, спорт, социальнай эйгэ эбийиэктэрин тутууга болҕомтобутун ууруохпут. Ону сэргэ уулуссалары саҥардыы 2018 с. диэри салҕанан барыаҕа.

Дьокуускай куорат экономикатын сайыннарыыга тус бэйэм ойуччу миэстэни уурабын. Тоҕо диэтэргин, киин куораппыт аҥаардас култуурунай, үөрэтэр, научнай киин эрэ быһыытынан сайдыбакка, бэйэтин бүддьүөтүн хаҥатар производстволаах буолуохтаах. Билигин куорат дьаһалтата итиннэ эмиэ күүскэ үлэлэһэр.

Онон Дьокуускай — өрөспүүбүлүкэ салалтатын болҕомтотун киинигэр сылдьар.

Дьокуускай 2030 сылга

Кирилл Алексеев: Саха сирин сайдыытын стратегията оҥоһулла сылдьар. Онон сибээстээн ыйытыахпын баҕарабын, Дьокуускай куорат 2030 с. (2050 с.) диэри сайдыытын хайдах көрөҕүнүй?

Егор Борисов: Дьокуускай – биир кэлимник сайдарын ситиһиэхпитин наада. Куораппыт билигин да араа-бараа сайда турар: мас дьиэлэрбит олус элбэхтэр иккис өттүнэн, сылтан сыл саҥа дьиэ тутуллан, куораппыт киэркэйэн, тупсан иһэр. Онон аны 15 сылынан бу көстүү арыый тэҥнэнэн тупсаҕай көстүүлээх дьиэлэрбит элбиэхтэрэ дии саныыбын. Итини кытта тэҥҥэ өйбүт-санаабыт, култуурабыт уларыйан саҥалыы олоруохпут дии саныыбын.

Оттон бу Стратегия туһунан кылгастык этэн аһардахха, сорохтор «бу тирээн турар кыһалҕаны быһаарбакка, дьон хараҕын баайан 10-15 сыллааҕыны былаанныы сатыыгыт» дииллэр. Манна хоруйдаан этиэм этэ, дойдубут стратегиянан сайдан кэлбит тосхолун санатыам этэ. Холобур, 20-с сс. стратегия оҥоһуллан көмүһү хостооһун саҕаламмыта, онтон 50-с сылларга алмаас промышленноһа кэлбитэ. 70-с сылларга – таас чоҕу хостооһун саҕаламмыта. Оттон бу кэлин ньиэби, гааһы хостооһун улахан суолтаны ылла. Ити барыта Стратегияларга, инники былааннааһыҥҥа олоҕурбута. Билигин оҥоһуллар стратегия олохтоох оҥорон таһаарыыны сайыннарыыга, муниципальнай тэриллиилэргэ болҕомтону уурууга туһуланар.

Аграфена КУЗЬМИНА.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0